و انسان صورت مي‌گرفت. فيل از تجملات بود و معمولا منحصر به دربار و صاحبان مقامات دولتي مي‌شد، و آن قدر با ارزش بود كه عفت زن را قيمت متوسط خريد يكي از آنها مي‌دانستند.

همين روش ادارة ديواني را در ادارة شهرها هم به كار مي‌‌بستند. انجمني مركب از سي‌مرد، كه به شش گروه تقسيم مي‌شدند، بر پاتليپوتره حكومت مي‌كرد. يك گروه صنعت را اداره مي‌كرد؛ گروه ديگر بر كار بيگانگان نظارت داشت، خانه و خادم به آنها مي‌داد، و اعمال و رفتارشان را زير نظر مي‌گرفت؛ گروه ديگر گزارش تولد و مرگ را مي‌نوشت؛ ديگري به بازرگانان جواز تجارت مي‌داد، فروش محصولات را نظم مي‌بخشيد و مقياسات و اوزان را مي‌سنجيد؛ گروه ديگر فروش محصولات كارخانه‌ها را در ضبط خود داشت؛ گروه ديگر از همة كالاها ده‌درصد ماليات مي‌گرفت. هاول مي‌گويد «خلاصه، به نظر مي‌رسد كه پاتليپوتره در قرن چهارم ق‌م شهري بود كاملا سازمان‌يافته، و برطبق بهترين اصول علم اجتماع اداره مي‌شد.»‌ وينسنت سميث مي‌گويد «كمال ترتيباتي كه نشان داده شد، حتي موقعي كه طرح آن ديده شود، حيرت‌آور است. بررسي جزئيات اين سازمانها آنگاه به تعجب ما مي‌افزايد كه طرح چنين سازماني مي‌توانسته در 300 ق‌م در هند ريخته شود و به صورتي مؤثر و كارآمد به عمل درآيد.»

تنها نقص اين دولت حكومت مطلقة آن و، از اين رو بستگي مدام آن به اعمال زور و جاسوسي بود. پاية قدرت چندره‌گوپته، مثل هر خودكامة ديگري، برآب بود؛ هميشه از شورش و كشته‌شدن مي‌ترسيد. دو شب پياپي در يك اطاق نمي‌خوابيد، و هميشه گرد او را نگهباناني گرفته بودند. روايات هنديي كه مورد قبول مورخان اروپايي قرار گرفته، مي‌گويد (به نقل از مگاستنس) وقتي يك قحطي طولاني بر قلمرو چندر‌‌‌‌‌ه‌گوپته افتاد، او نوميد و درمانده شد؛ تخت و تاج را رها كرد؛ و بيست سال چون مرتاضان جين زيست؛ آنگاه آنقدر چيزي نخورد تا بمرد. ولتر مي‌گويد: «با در نظر گرفتن همه‌چيز، زندگي زورق‌ران ونيزي برزندگي دوج ترجيح دارد؛ اما من معتقدم كه اين تفاوت آنقدر ناچيز است كه در خور زحمت بررسي هم نيست.»

ii- فيلسوفشاه

آشوكا- فرمان شكيبايي- بشيران آشوكا- شكست او- كامگاري او

بيندوساره، كه جانشين چندره‌گوپته شد، ظاهراً مردي بود با منش انديشمندان. مي‌گويند