كلمه را خواستار شوند. چينيان، مانند بيشتر اقوام زمين، «خود را آراسته‌ترين و متمدنترين ملتها مي‌دانند.» با وجود فساد و هرج و مرج سياسي و علوم پس‌افتاده و صنايع كم‌بهره و شهرهاي بويناك و كشتزارهاي پلشت و سيلها و خشكساليها و بيدردي و بيرحمي و فقر و خرافات و توليدمثل بي‌بند و بار و جنگهاي خودكشي‌مانند و كشتارها و شكستهاي حقارت‌آميز، باز شايد حق با آنان باشد. زيرا، در پس اين پردة تاريك كه به چشم بيگانه مي‌خورد، يكي از كهنترين و غنيترين تمدنهاي زنده خودنمايي مي‌كند: سنتهاي شعري آنان به 1700 سال قبل از ميلاد مي‌رسد. فلسفة كهنسالي دارند كه گرچه خيال‌آميز است، عملي است، و گرچه ژرف است، دريافتني است. چيني‌سازي و پيكرنگاري آنان استادانه و در نوع خود بي‌نظير است. در ميان آنان، هنرهاي فرعي در اوج سادگي و كمالند و، جز در ژاپن، رقيبي ندارند. در هيچ يك از دوره‌هاي تاريخ، اخلاقي اثربخشتر از اخلاق چينيان ديده نشده است. سازمان اجتماعي آنان بيش از ساير سازمانهاي اجتماعي تاريخ تاب آورده و انبوهترين جمعيتها را سامان بخشيده است. شكل حكومت آنان، تا زماني كه بر اثر انقلاب نابود شد، همواره كمال مطلوب فيلسوفان بود. جامعة آنان از فرازها و نشيبهاي بابل و آشور و ايران و يهودستان و آتن و روم و ونيز و اسپانيا گذشته، و در عصري كه يونانيان در توحش به سر مي‌بردند، متمدن بوده است، و شايد پس از آنكه اروپاي آشفته به ظلمت و توحش بازگردد، همچنان پايدار ماند. بايد ديد كه راز ديرپايي حكومت و هنرنمايي و چيره‌دستي و وقر و عمق روحي چينيان در چيست.

2- ملك گل‌آذين ميانين

جغرافيا – نژاد – دورة پيش از تاريخ

اگر روسيه را ـ كه پيش از پطر كبير كشوري آسيايي بود، و ممكن است باز هم چنين شود ـ جزو آسيا به شمار آوريم، اروپا تنها به صورت يك زايدة حقير يا يك انگشت كوچك قارة غول‌آساي آسيا، يا ضميمة صنعتي كشتزارهاي پهناور آسيايي جلوه مي‌كند. چين، كه وسعت و جمعيتش به قدر اروپاست، بر قارة آسيا مسلط است، و چون پهناورترين اقيانوسها، بلندترين كوهها، و يكي از وسيعترين بيابانهاي جهان آن را در ميان گرفته است، در قسمت اعظم تاريخ خود از انزوايي كه به وي امنيت و دوام و سكون و ثباتي نسبي بخشيده، برخوردار بوده