از چه فاصلة عظيمي گذشته تا از صورت انسان ماقبل تاريخ به صورت نخستين انسان دورة تمدن رسيده است.

2- صنعت و هنر در عصر ديرينه سنگي

افزارها – آتش – نقاشي – مجسمه‌سازي

اگر براي پي بردن به طرز زندگي مردم عصر ديرينه سنگي به ذكر آلاتي كه انسان آن دوره ساخته است توجه كنيم، بسيار شايسته‌تر از آن است كه عنان خيال و تصور را بازگذاريم و از اين راه پيش برويم. طبيعي است كه نخستين آلتي كه مورد استفادة انسان قرار گرفت مشتة سنگي بوده است، و حيوانات متعددي توانسته‌اند استعمال اين آلت سنگي را به انسان بياموزند. چنين است كه مشته – يعني قطعه سنگي از يك طرف تيز و نوك‌دار و از سوي ديگر مدور و قابل دست گرفتن و در مشت نگاه داشتن -، براي انسان اوليه، كار چكش، تبر، قيچي، گزن، كارد، اره… همه را مي‌كرده؛ هم‌اكنون كلمة انگليسي hammer، كه به معناي چكش است، از حيث ريشة لغت، به معني سنگ است. بتدريج، افزارهايي كه نام آنها را برديم از اين افزار منحصر به فرد نخستين منشعب گرديده است: سوراخهايي در آن كردند و دسته‌اي به آن متصل ساختند؛ يا با پيوستن دندانهاي حيوانات به آن، اره را اختراع كردند؛ و با متصل كردن شاخه‌هايي به آن، سرنيزه و خنجر و چنگال ساختند؛ انسان از سنگ لب‌تيزي كه آن را براي پوست كندن حيوانات به كار مي‌برده، هنگامي كه اين سنگ كمي تو گود بوده، بيل و كج بيل را درست كرده است؛ سنگ خشن و زبر را چون سوهان به كار مي‌برده؛ با گذاشتن سنگ در فلاخن و پرتاب كردن آن، سلاحي به دست انسان افتاده كه مدتها از آن بهره مي‌گرفته و آن را با خود به دورة مدنيت كلاسيك همراه آورده است. هنگامي كه انسان عصر ديرينه سنگي، علاوه بر سنگ، بر استخوان و چوب و عاج دست يافت، مجموعة بسيار متنوعي از اسلحه و آلات براي خود آماده كرد: مصقل، هاون، تبر، رنده، گزن، مته، چراغ، كارد، قيچي، سرنيزه، سندان، درفش، خنجر، قلاب ماهيگيري، گاوه، سنجاق، و بيشك بسياري چيزهاي ديگر. انسان، هر روزي كه مي‌گذشت، علم و دانش و معرفت تازه‌اي پيدا مي‌كرد و غالباً، با هوشي كه داشت، آنچه را بر حسب تصادف به آن برخورد مي‌كرد به يك اختراع سودمند مبدل مي‌ساخت.

ولي اكتشاف بزرگ انسان دست يافتن به آتش است؛ به عقيدة داروين شايد سنگهاي تفتة آتشفشانها نخستين عاملي بوده است كه به انسان ماهيت آتش را شناسانيده است. به گفتة اشيل نمايشنامه‌نويس يوناني، پرومته نخستين كسي بود كه شاخة انقوزه را در دهانة آتشفشان روشن جزيرة لمنوس مشتعل كرد. در ميان آثاري كه از انسان نئاندرتال به دست آمده قطعاتي از زغال و استخوان سوخته ديده شده؛ بنابراين بايد گفت كه تاريخ نخستين آتشي كه انسان