و در كارخانه‌هاي شهر لاتن سويس، در حدود سال 500 قبل از ميلاد، آهن را اسكندر مقدوني با خود به هندوستان برد، و كريستوف كلمب به امريكا، و كوك به اقيانوسيه. چنين است كه، بآهستگي و قرن به قرن، آهن كرة زمين را تسخير كرده است.

2- خطنويسي

پيدايش احتمالي آن از سفالگري- «رموز مديترانه‌اي» - خطوط هيروگليفي- الفبا

مهمترين گامي كه انسان به سوي مدنيت برداشته همانا اختراع خط است. بر روي بعضي از قطعات سفال، كه از عصر نوسنگي برجاي مانده، خطوط رنگيني ديده مي‌شود كه بيشتر كارشناسان آنها را علايم و رموز تشخيص داده‌اند. گرچه اين مسئله با ترديد تلقي مي‌شود، امكان دارد كه خطنويسي، در صورتي كه به معني وسيع كلمه در نظر گرفته شود و علامات تصويري را كه نمايندة انديشة معيني است شامل شود، از آن زمان شروع شده باشد كه نخستين كوزه‌گران با انگشت يا ناخن خود، خواه براي تزيين، خواه براي علامتگذاري، علامتهايي بر روي گل نرم كوزه‌ها برجاي گذاشته باشند. در قديمترين نوشته‌هاي هيروگليفي كه در سومر به دست آمده، مرغ را به صورتي نگاشته‌اند كه با نقشه‌هاي مرغ موجود بر ظروف سفالي شوش در عيلام كمال شباهت را دارد؛ همين طور نخستين خطنويسي تصويريي كه نمايندة گندم است مستقيماً از تزيينات هندسي ظروف شوش و سومر اقتباس شده است. حروف مستقيم‌الخطي كه ابتداي امر در سومر (حوالي 3600 ق‌م) آشكار شده، ظاهراً، صورت خلاصه‌ شده‌اي است از رموز و رسوم نقاشي شده يا كنده شده بر ظرفهاي گلي نواحي جنوبي بين‌النهرين و عيلام. بنابراين، خطنويسي نيز، مانند نقاشي و حجاري، از شاخه‌هاي هنر كوزه‌گري است؛ گلي كه از زير دست كوزه‌گر به شكل ظرف بيرون مي‌آمد، و مجسمه‌ساز با آن پيكرها را مي‌ساخت، و براي بنا آجر بود، براي خطنويسي ماده‌اي بود كه مطالب خود را بر آن مي‌نوشت. با ملاحظة اين نكته، بخوبي مي‌توان دريافت كه چگونه از اين مقدمات، به صورت تدريجي و منطقي، خط ميخي در بين‌النهرين به وجود آمده است.

قديمترين رمز تصويريي كه تاكنون شناخته شده آنهايي است كه فليندر زپتري بر روي قطعات سفال و ظروف گلي و تكه‌هاي سنگ در مقابر ماقبل تاريخي مصر و اسپانيا و خاور نزديك كشف كرده و، با سخاوت خاصي كه در اندازه‌گيري عمرهاي تاريخي دارد، تاريخ آنها را به 7000 سال پيش رسانيده است. اين رموز و علايم خطنويسي، كه در حوضة مديترانه به دست آمده، شامل نزديك به سيصد رمز است كه بيشتر آنها در نواحي مختلف با يكديگر شباهت دارند، و اين خود نمايندة روابط بازرگاني است كه ميان كشورهاي اطراف مديترانه در 5000 سال قبل از ميلاد وجود داشته است. اين رموز و علايم را نمي‌توان تصوير و نقاشي به معني حقيقي كلمه دانست، بلكه بيشتر جنبة ‌‌