ديگر، در اقيانوس اطلس، ميان جزيرة ايسلند و قطب جنوب يك برجستگي عمق اقيانوس دليل تازه‌اي است كه افسانة قديمي و جذاب افلاطون را تأييد مي‌كند؛ مطابق اين افسانه، سابق براين، جزيرة بزرگ يا تقريباً قاره‌اي ميان اروپا و آسيا وجود داشته و براثر حوادث ارضي به زير آب فرورفته است. شليمان، كه در واقع زنده‌كنندة شهر ترواست، عقيده دارد كه اين قاره يا آتلانتيس حلقة اتصال ميان دو فرهنگ اروپا و يوكاتان بوده و مصر تمدن خود را از همين آتلانتيس اخذ كرده؛ از كجا معلوم كه امريكا، خود، همين آتلانتيس نباشد كه در عصر حجر جديد با مدنيتهاي افريقايي و اروپايي ارتباط داشته است. ممكن است هر چه امروز دست بشر به آن مي‌رسد و نام اكتشاف پيدا مي‌كند، تجديد اكتشافي از عصرهاي گذشته باشد.

بدون شك مي‌توان، همان طور كه ارسطو عقيده داشته، چنين پنداشت كه جهان مدنيتهاي فراوان ديده و به بسياري از مخترعات و اسباب تجمل دست يافته و پس از آن، در نتيجة ويراني، ياد آن خاطره‌ها محو شده است. چنانكه بيكن مي‌گويد: تاريخ همچون تخته پارة كشتي است كه بر روي گردابي شناور است، و آنچه از آن تباه شده و از ميان رفته بيش از آن است كه بر جاي مانده؛ تنها ماية تسلي خاطر ما آن است كه بگوييم همان طور كه لازم است فرد بشري بسياري از چيزها را كه با آنها تصادف مي‌كند به دست فراموشي سپارد تا خردش زايل نشود، همان طور هم نوع بشر از ميراث سرشار آزمايشهاي فرهنگي خود آنچه را درخشنده‌تر و نيرومندتر يا بهتر قابل ثبت و تدوين بوده به خاطر نگاه داشته است. اين ميراث بشري را، اگر ده يك آنچه هم اكنون هست مي‌بود، يك نفر انسان نمي‌توانست بتمامي اخذ كند و به خاطر بسپارد. با وجود اين، خواهيم ديد كه داستان انسان به اندازة كافي كامل است.

4- گهواره‌هاي مدنيت

آسياي ميانه- آنائو- خطوط انتشار

شايسته چنان است كه اين فصل را، كه فصل سؤالهاي بيجواب است، با سؤال ديگري كامل كنيم، و آن اينكه: تمدن در كجا آغاز شده است؟ اين نيز سؤالي است كه به نوبة خود بدون جواب خواهد ماند. اگر گفتة علماي زمينشناسي را- كه نظريات ايشان، در بارة امور ماقبل تاريخ، پوشيده از ابرهاي ابهامي است كه دست كمي از تاريكيهاي فلسفي ندارد- باور كنيم، بايد بگوييم كه مناطق آسياي ميانه، كه اينك خشك و بي‌آب و علف است، در گذشته پر آب و معتدل بوده و درياچه‌هاي بزرگ و رودخانه‌هاي فراوان داشته است. بازپسين عقب‌نشيني يخچالها