شوهر، اگر پسر بزرگي نبود، خود زن مزرعه را نيز مانند خانه اداره مي‌كرد. زن حق داشت كه مستقل از شوهر خود به كار بازرگاني بپردازد و بندگان خود را نگاه دارد يا آنان را آزاد كند. زن گاهي به مقام ملكه‌اي مي‌رسيد، چنانكه شوب-اد چنين شد و با كمال مهر و رأفت حكومت راند. ولي، در حالات بحراني و سخت، هميشه كار به دست مرد بود؛ او پاره‌اي از اوقات حق داشت زن خود را بفروشد يا، در برابر وامي كه دارد، او را به طلبكار خود بدهد. حتي در آن روزگار بسيار دور هم حكم اخلاقي بر مرد و زن يكسان نبود، و اين نتيجة ضروري آن بود كه در مالكيت و وراثت با يكديگر اختلاف داشتند: مثلا زنا كردن مرد را سبكسري و قابل اغماض مي‌پنداشتند، در صورتي كه چون زني چنين مي‌كرد كيفر آن مرگ بود؛ از زن چنان توقع داشتند كه براي شوهر خود، و براي كشور، فرزندان فراواني بياورد؛ اگر زن نازا مي‌شد، مرد تنها به همين سبب، مي‌توانست او را رها كند؛ اگر زني از مادر شدن خود جلوگيري مي‌كرد، او را غرق مي‌كردند. قانون هيچ حقي براي كودكان قايل نبود، و اگر پدر و مادر از فرزند خود در مقابل عموم تبري مي‌جستند، همين خود كافي بود براي آنكه اولياي امور آن فرزند را از شهري كه در آن به سر مي‌برد تبعيد كنند.

با وجود اين، زنان طبقات بالا زندگي پرتجملي داشتند؛ مزايا و تجملاتي كه اين گونه زنان

داشتند جبران بيچارگي و محروميت خواهران فقير ايشان را مي‌كرد؛ در اين مورد بايد گفت كه وضع زن آن روز مثل وضع زن در همة مدنيتهاي مختلف بوده است. آرايه‌ها و جواهرات در گورهاي سومري فراوان ديده شده. استاد وولي در گور ملكه شوب- اد سرخابداني از زمرد كبود مايل به سبز، و سنجاقهاي طلايي ته فيروزه‌اي به دست آورد، نيز دستگاه اسباب بزكي صدفيي يافت كه در آن با طلا منبتكاري شده بود. در اين اسباب، كه از انگشت كوچك بزرگتر نبود، يك قاشق بسيار ظريف ديده مي‌شد كه شايد براي برداشتن سرخاب از سرخابدان بوده است؛ نيز ميلة كوچك زريني وجود داشت كه حدس زده مي‌شود براي آراستن پوست كنار ناخن بوده است؛ منقاشي بود كه براي پيراستن موهاي ابرو به كار مي‌رفته است. انگشتريهاي ملكه با مفتولهاي زرين ساخته شده، در يكي از آنها سنگ لاجورد نشانده بودند؛ گردنبند ملكه از طلا و از لاجورد ساخته شده بود. چه نيكو گفته‌اند كه زير آسمان هيچ چيز تازه‌اي وجود ندارد، و تفاوت زن ابتداي جهان و زن امروز به اندازه‌اي ناچيز است كه از سوراخ سوزن مي‌گذرد.

5- ادبيات و هنر

خطنويسي- ادبيات- معابد و كاخها- مجسمه‌سازي- سفالگري- جواهرسازي- خلاصه‌اي از فرهنگ و تمدن سومري

شگفت‌انگيزترين چيزي كه از سومريان بر جاي مانده خطنويسي آن مردم است؛ اين هنر