ii- دولت آشور

استعمار- جنگاوري آشوريان- خدايان جنگجو- قانون- انواع مجازات- شكل اداره- سختي و بيرحمي شاهان خودكامة مشرق‌زمين

اگر اين اصل استعمارطلبي را قبول داشته‌باشيم كه، به خاطر تسلط حكم قانون و انتشار امنيت و پيشرفت بازرگاني و برقراري صلح، بهتر آن است كه دولتهاي متعدد، طوعاً يا كرهاً، در زير تسلط حكومت واحدي قرار گيرند، مي‌توان گفت كه دولت آشور داراي چنين مزيتي بوده كه در سرزمينهاي گسترده‌اي از باختر آسيا حكومت وسيعي ايجاد كرده و نظم و آرامشي، بيش از آنچه پيش از آن در اين ناحيه بوده، برقرار ساخته است. حكومت آسورباني‌پال- كه بر آشور، بابل، ارمنيه، سرزمين ماد، فلسطين، سوريه، فنيقيه، سومر، عيلام، و مصر سايه مي‌گسترد- بدون شك وسيعترين سازمان اداريي بود كه جهان مديترانه يا خاور نزديك تا آن زمان به خود ديده بود؛ تنها حموربي و تحوطمس سوم پيش از آن به اين گونه دستگاه اداري نزديك شده بودند، و پس از آنان دستگاه اداري پارس پيش از حملة اسكندر، توانست با آن برابري كند. در آن امپراطوري تا حدي آزادي وجود داشت؛ شهرهاي بزرگ بهرة فراواني از خودمختاري محلي ‌داشتند؛ هر ملت مغلوبي كه خراج را مي‌پرداخت دين و قوانين و فرمانروايي خود را حفظ مي‌‌كرد و ناچار نبود به مقرارت تازه‌اي در اين گونه امور گردن نهد. چون وضع چنين بود، هر بار كه در حكومت مركزي سستي و ضعفي رخنه مي‌كرد، ملل مغلوب سر به شورش برمي‌داشتند يا لااقل از پرداخت خراج شانه تهي مي‌كردند؛ به همين جهت لازم بود كه شهرها پياپي از نو تسخير شود. تيگلت- پيلسر، كه مي‌خواست از خطر اين شورشهاي مكرر آسوده شود، سياست خاصي در پيش گرفت كه از مشخصات حكومت آشور به شمار مي‌رود؛ آن سياست عبارت از اين بود كه مردم شهرهاي گشوده شده را به شهرهاي دور دست كوچ مي‌داد تا با مردم بومي آن نواحي درهم‌آميزند و به اين ترتيب وحدت و شخصيت خود را از دست بدهند و كمتر فرصت شورش و انقلاب پيدا كنند. بايد دانست كه اين نقشه هم بي‌نتيجه ماند و از شورشي جلو نگرفت؛ به همين جهت دولت آشور ناچار بود كه پيوسته خود را براي جنگهاي تازه آماده و مستعد نگاه دارد.

به اين ترتيب، سپاهيان و جنگاوران حياتيترين دستگاه را در سازمان اداري كشور تشكيل مي‌‌دادند. آشور، به شكل صريح، به اين مطلب توجه داشت كه حكومت همان ملي كردن نيروست، و به همين جهت، سهمي كه آن كشور در ترقي دارد مربوط به هنر جنگ است. ارابه‌هاي جنگي و دسته‌هاي سواره‌نظام و پياده و مهندسي در آن كشور تشكيلات منظمي داشت؛ ساز و برگ محاصره، به همان اندازه كه بعدها در نزد روميان تكامل يافته بود، در