بيش از لغزش ناپذيري اوست، چندهزار نفري به آيين نو او گرويدند- و اين عمل بيشتر وسيله‌اي براي جلب توجه مقامات رسمي بود؛ اكثريت عظيم مردم همچنان به اديان موروثي خود چسبيده بودند. از نظر سياسي، اين ضربه چندين نتيجة مفيد داشت؛ برافتادن جزيه و ماليات زيارت از هندوان، آزاد شدن همة اديان؛ ضعيفتر شدن تعصب مذهبي، و جزمگرايي و تفرقه، از زشتي خودپرستي و زياده‌رويهاي مكاشفة اكبر كاست، و سبب شد كه او حتي وفاداري هندواني را كه عقيده‌اش را قبول نداشتند هم جلب كند. مقصود اصليش، كه همان وحدت سياسي هند بود، تا حد زيادي حاصل شده بود.

دين الاهي براي همدينان مسلمان او موجب رنجش و آزردگي تلخي شد، و يك بار كار به شورش كشيد، تا آنجا كه شاهزاده جهانگير را به دسيسه‌هاي خيانتكارانه بر ضد پدر برانگيختند. اين شاهزاده شكايت مي‌كرد كه اكبر چهل سال سلطنت كرده است، و چنان بنية نيرومندي دارد كه به نظر نمي‌آيد به اين زوديها بميرد. جهانگير سپاهي مركب از سي‌هزار سوار ترتيب داد و ابوالفضل علامي دكني را كه مورخ درگاه و نزديكترين دوست اكبر بود كشت و خود را امپراطور ناميد. اكبر اين جوان را به تسليم ترغيب كرد و پس از يك روز او را بخشود؛ اما، بر اثر بيوفايي پسر، و نيز مرگ مادر و دوستش، دلشكسته شد، و به صورت طعمة سهل‌الوصولي براي آن دشمن بزرگ درآمد. در آخرين روزهاي عمرش فرزندانش از او غافل ماندند و تمام همشان مصروف نزاع بر سر تاج و تخت بود. به هنگام مرگش تنها چند تن از نزديكانش بر بالينش بودند. احتمالا اسهال خوني گرفته، يا شايد هم جهانگير مسمومش كرده بود- ملايان به بالينش آمدند كه او را به اسلام بازگردانند، اما ناكام شدند؛ شاه «درگذشت، بي‌آنكه از دعاي هيچ يك از فرقه‌هاي مذهبي نصيبي برده باشد.» تشييع جنازه به سادگي برگزار شد؛ جمعيتي در آن شركت نداشت؛ و پسران و درباريانش كه در اين واقعه جامة عزا پوشيده بودند همان شب آن را از تن درآوردند و از اينكه وارث قلمروش شده بودند شادمانيها كردند؛ براي دادگرترين و فرزانه‌ترين فرمانروايي كه آسيا تاكنون به خود ديده است، مرگ تلخي بود.

viii – زوال سلسلة تيموريان هند

فرزندان مردان بزرگ- جهانگير- شاه جهان- جلال او- سقوط او- اورنگ زيب- تعصب او- مرگ او- آمدن بريتانياييها

فرزنداني كه آن طور بيقرارانه چشم به راه مرگ پدر بودند، دريافتند كه نگهداري امپراطوريي كه آفريدة نبوغ او بود دشوار است. راستي، چرا غالباً مردان بزرگ فرزنداني ‌