تاميل زبان ادبي مردم جنوب شد. در قرن نوزدهم در بنگال، زبان بنگالي جاي سانسكريت را گرفت و زبان ادبي اين خطه شد؛ چترجي قصه‌نويس، بوكاتچوي آن بود، و تاگور شاعر، پترارك آن. حتي امروزه هم صد زبان در هند رايج است، و ادبيات «سوراج» زبان محاورة فاتحان را به كار مي‌گيرد.

هند، از زمانهاي بسيار دور، به يافتن ريشه، تاريخ، و روابط و تركيبات كلمات آغاز كرد. تا قرن چهارم ق‌م علم دستوري خاص خود را پديد، و احتمالاً بزرگترين دستوردان شناخته شده، يعني پانيني ، را به وجود آورده بود. مطالعات پانيني، پتنجلي (حدود 150 ميلادي)، و بتري-هري (حدود 650 ميلادي) فقه‌اللغه را بنياد گذاشت؛ و اين علم سحرانگيز، كه از تكوين الفاظ بحث مي‌كند، تقريباً حيات خود را در دوره‌هاي جديد مديون كشف مجدد سانسكريت است.

چنانكه پيش از اين ديده‌ايم، در هند عصر ودايي خطنويسي مرسوم نبود. در حدود قرن پنجم ق‌م خط خروشتي ا ز نمونه‌هاي سامي گرفته شده، و در حماسه‌ها و متون بودايي كم‌كم از دبيران سخن مي‌رود. برروي برگهاي نخل و پوست درختان مي‌نوشتند، و نوعي ابزار نوك تيز آهني را به جاي قلم به كار مي‌بردند؛ پوست درخت را عمل مي‌آوردند كه نرم و لطيف شود، سپس، با قلم، حروف را بر آن نقر مي‌كردند. روي پوست مركب مي‌پاشيدند، بعد مركب را از روي برگ پاك مي‌كردند، و فقط توي خراشيده‌ها مركب مي‌ماند. مسلمانان (در حدود 1000 ميلادي) كاغذ را به هند بردند، اما آخر، تا قرن هفدهم، جاي پوست درخت را نگرفت. از ميان اوراق پوست درخت رشته‌اي مي‌گذراندند و آن را مرتب مي‌كردند، و كتابهايي را كه از اين برگها ساخته شده بود در كتابخانه‌هايي گرد مي آوردند كه هنديان آنها را «گنجخانه‌هاي الاهة سخن» مي‌ناميدند. مجموعه‌‌هاي عظيمي از اين آثار چوبي از انهدام روزگار و جنگ مصون مانده ا ست.

ii- آموزش و پرورش

مدارس – روشها – دانشگاهها – تعليم و تربيت اسلامي – نظر يك امپراطور دربارة آموزش و پرورش

خطنويسي حتي تا قرن نوزدهم سهم ناچيزي در آموزش و پرورش هندي برعهده داشت.