v- معماري

1. معماري هندي

قبل از آشوكا- آشوكايي- بودايي- جيني- شاهكارهاي شمال- ويران شدن آنها- سبك جنوبي- معابد تكسنگي (يكپارچه)- معابد ساختماني

از معماري هندي پيش از آشوكا چيزي به جا نمانده است. خرابه‌هاي آجري موهنجو- دارو موجود است، اما گويا بناهاي هند عصر ودايي و بودايي از چوپ بود، و احتمالا آشوكا اولين كسي بود كه از سنگ براي مقاصد معماري استفاده كرد. در آثار ادبي، از ساختمانهاي هفت طبقه و كوشكهاي با شكوه سخن مي‌رود، اما نشاني از آنها به جا نمانده است. مگاستنس كوشكهاي شاهي چندره‌گوپته را چنان وصف مي‌كند كه از هر اثر باستاني ايران، غير از تخت جمشيد، برتر است، و ظاهراً آن كوشكها را از روي نمونه‌هاي بناهاي ايراني طرح كرده بودند. اين تأثير ايراني تا زمان آشوكا پايدار ماند؛ و اين نكته در طرح اصلي كاخ او، كه متناظر با «تالار صد ستون» تخت جمشيد است، روشن مي‌شود؛ همچنين ستون زيباي آشوكا در لوريا، كه سرستون آن پيكر شير است، مؤيد اين تأثير به شمار مي‌رود.

پس از گرويدن آشوكا به آيين بودا، معماري هندي كم كم از زير اين نفوذ بيگانه بيرون آمد، و از آن پس نمادها و الهامهايش از اين دين جديد نشئت مي‌گرفت. اين انتقال، در سرستون بزرگي كه تنها اثر باقيمانده از ستون ديگر آشوكاييي است كه در سارنات برپا شده بود، بخوبي نمودار است. سرجان مارشال اين اثر را با «همة نظاير خود در جهان قديم» برابر مي‌داند؛ صورت تركيبي آن، كه در كمال هنرمندي پرداخته شده، عبارت است از چهار شير نيرومند كه پشت به پشت يكديگر داده، به نگهباني ايستاده‌اند –هر چهار شير قالب و شكل ايراني دارد. در زير اينها كتيبه‌اي است از صورتهاي خوشتراشي، منجمله صورت حيوان محبوب هنديان، يعني فيل، و رمز محبوب هند، يعني گردونة شريعت بودا. زير اين كتيبه نيلوفر آبي سنگي بزرگي است كه پيش از اين آن را بغلط سرستون ناقوس ايراني مي‌پنداشتند، اما اكنون پذيرفته‌اند كه كهنترين و بزرگترين هنر هندي [يعني نيلوفر] است. گل به حالت عمودي تراشيده شده، گلبرگهاي آن به پايين برگشته و تخمدان آن نمايان است، كه مي‌توان آن را يا نشانة زهدان جهان، يا، به عنوان يكي از زيباترين تجليات طبيعت، به مثابه تخت يكي از خدايان دانست. نماد نيلوفر، همراه آيين بودا، از هند مهاجرت و هنر چين و ژاپن را سرشار كرد. يك نوع مشابه آن، يعني طرحي كه براي پنجره‌ها و درها به كار مي‌رفت، به صورت «طاق نعلي» درآمد، و گنبدها و قبه‌هاي زمان آشوكا به شيوة آن ساخته شد؛ اين شيوه از انحناي «دليجان سرپوشيدة» سقفهاي گالي‌پوش اقتباس شده بود كه خيزرانهاي خميده حايل آن بودند.

از معماري مذهبي روزگار بودايي، چند معبد ويرانه، و بيشماري ستوپا و نرده به جا مانده است. توپ يا ستوپا در روزگار كهن پشته يا تودة خاكي بود برگوري؛ در آيين بودا به صورت بقعة يادبود درآمد، كه معمولا بقايايي از يك پارساي بودايي در آن است. اغلب اين بقعه‌ها ستوپاها يا گورابهاي گنبدي شكل آجري است؛ روي آن مناري افراشته‌اند؛ و گرداگرد آن را نرده‌هاي سنگي