فريبكاران بر ساده دلان مسلط نخواهند شد.» سرچشمة همة بديها- از آزمندي يك كودك تا غلبه‌جويي يك شاهنشاهي- خودخواهي است. موتي به حيرت مي‌افتد كه در همه جا دزد يك خوك را محكوم و معمولا مجازات مي‌كنند، ولي دزد يك كشور، نزد قوم خود، قهرمان است و سرمشق آيندگان. موتي، به اقتضاي صلح‌زدگي خود، چنان از ذات دولت انتقاد كرد كه نظريه‌اش به آشوب‌گرايي (آنارشيسم) نزديك شد و صاحبان نفوذ را ترسانيد. نويسندگان زندگينامة او به ما اطلاع مي‌دهند كه روزگاري مهندس حكومت چو، به منظور آزمايش نردباني كه براي هجوم بر قلاع و استحكامات ساخته بود، در صدد يورش به امارت سونگ برآمد، ولي موتي توانست او را با، تعليم نظرية محبت و صلح جهاني، از آن كار باز دارد. مهندس گفت: «پيش از ديدن تو مي‌خواستم امارت سونگ را تسخير كنم. اما از اين پس، اگر بر سر موضوعي غيرعادلانه مرا ناگزير از چنين كاري كنند، زير بار نخواهم رفت.» موتي پاسخ داد: «اگر چنين است، گويي كه امارت سونگ را هم ‌اكنون از من ستده‌اي. در راه صواب همچنان پيش رو تا من سراسر جهان را به تو دهم.»

كنفوسيوس گرايان، همانند سياست‌بازان لويانگ، به پيشنهادهاي مهر‌آميز موتي‌ مي‌خنديدند. با اين وصف، موتي نيز براي خود پيرواني داشت و آراي او مدت دو قرن درحكم دين صلح‌پرستان بود. دو تن از شاگردان او، سونگ‌پينگ و كونگسون‌لونگ، براي خلع سلاح، پا در ميدان مبارزة اجتماعي گذاشتند. هان‌في، كه از بزرگترين نقادان عصر خود به شمار مي‌رفت، از منظر ديگري كه به ديدگاه نيچه مي‌ماند، براين جنبش خرده گرفت و استدلال كرد كه تا عملا بالهاي محبت جهاني بر مردمان گسترده نشود، جنگ همچنان داور ملل خواهد بود. هنگامي كه شي‌هوانگ‌تي فرمان معروف خود را براي كتابسوزان صادر كرد، كتابهاي آيين موتي نيز همراه كتابهاي آيين كنفوسيوس به آتش سپرده شد. ولي آثار اين دين جديد، برخلاف آثار كنفوسيوسي، از كام شعله‌ها نرستند.

2- يانگ چوي خودگراي

يك جبري لذت‌جو- بحث شر

در بحبوحة اين كشاكش، نظرية ديگري در ميان چينيان رواج فراوان يافت. يانگ‌چو، كه دربارة او جز از زبان دشمنانش خبري به ما نرسيده است، با بياني متناقض، اعلام داشت كه حيات پر از رنج است و هدف اصلي آن، لذت. خدا و عقبي وجود ندارند، و مردم بازيچه‌هاي بيچارة نيروهاي كور طبيعي هستند. اين نيروها انسانها را ساخته‌اند و جبراً تبار و منش تغييرناپذيري بر هر فرد تحميل كرده‌اند. مرد خردمند سرنوشت خود را بي‌شكايت مي‌پذيرد و فريفتة لاطايلات كنفوسيوس و موتي دربارة فضيلت ذاتي و عشق همگاني و نيكنامي