v- خانواده

اقتدار پدر- وضع زن- كودكان- اخلاق جنسي- گيشا- عشق

در شرق، بيش از غرب، بايد منشأ حقيقي نظام اجتماعي رادر خانواده جست. اقتدار فوق‌العادة پدر در ژاپن و ساير كشورهاي شرقي نشانة پس‌ماندگي جامعه نبود، بلكه نشانة رجحان حكومت خانوادگي بر حكومت سياسي بود. شرق كمتر از غرب بر فرد تكيه مي‌كرد. حكومت داراي سازماني منظم نبود، و از اين رو خانواده بر افراد خود سلطة تام مي‌ورزيد. آنچه مورد توجه جامعه بود، آزادي خانواده بود، نه آزادي فرد. خانواده واحد اقتصادي توليد و واحد اجتماعي انتظامات به شمار مي‌رفت، و آنچه اهميت داشت بقا و توسعة خانواده بود، نه توفيق و پيشرفت فرد. پدر داراي قدرتي قاهر بود، ولي قدرت او رنگي طبيعي و ضروري و انساني داشت. مي‌توانست عروس يا داماد خود را از خانة خود بيرون كند و نوادگان را نگاه دارد؛ مي‌توانست فرزندان را به گناه بيعفتي يا جرم بزرگ ديگر بكشد؛ كودكان را به برده‌داران يا روسپي‌داران بفروشد؛ و، با اداي يك كلمه، همسر خود را طلاق دهد. مرد متعارف يك زن برمي‌گزيد، اما مردان طبقات بالا متعه‌هاي متعدد مي‌گرفتند. خيانت شوهر را نسبت به زن بي‌اهميت مي‌شمردند. وقتي كه مسيحيت داخل ژاپن شد، نويسندگان ژاپني شكايت كردند كه اين دين متعه‌گري و زنا‌كاري را در شمار معاصي مي‌آورد و آرامش خانوادگي را بر هم مي‌زند.

در ژاپن نيز مانند چين، زنان دوره‌هاي ابتدايي وضعي بهتر از زنان دوره‌هاي بعد داشتند. در ميان امپراطوران كهن، شش زن ديده مي‌شوند. در دورة عظمت كيوتو، زنان در حيات اجتماعي و ادبي كشور عهده‌دار نقشهايي بزرگ و شايد درجة اول بودند؛ و شايد بتوان گفت كه در زناكاري بر شوهران خود پيشي مي‌گرفتند و عفت خود را به ستايشي مي‌فروختند. بانوسي‌شونوگان مي‌نويسد كه جواني مي‌خواست، با قاصد، نامه‌اي براي معشوق خود بفرستد. اما در راه دختري رهگذر ديد و براي اينكه به او عشق ورزد، از ارسال نامه غافل شد. اين نويسندة ظريف‌طبع چنين مي‌افزايد: «نمي‌دانم وقتي كه قاصد نامة عطرآگين جوان عاشق را نزد معشوق برد، آيا با مشاهدة مرد ميهماني كه در حضور بانو بود، در تحويل‌دادن نامه به ترديد افتاد يا نه!» در ژاپن، پس از استقرار سلطة جنگيان فئودال و در جريان تناوب آرامشها و بحرانهاي طبيعي و اجتماعي، تفوق مرد بر زن استوار شد، و مردان زنان را از سه نوع فرمانبرداري ناگزير كردند: فرمانبرداري از پدر، شوهر، و پسر. از آن پس مردان بندرت چيزي جز آداب مردمداري به زنان آموختند و خيانت آنان را با مرگ