قلم‌موي خود را در آزوما مي‌گذارم

و به سفر باختر مقدس مي‌روم،

تا مناظر مشهور آنجا را ببينم.

xi- هنر و تمدن ژاپني

نگاهي به گذشته- عوامل متباين- ارزيابي- سقوط ژاپن باستان

فن گراوورسازي تقريباً بازپسين جلوة تمدن ظريف و پرداخته‌اي بود كه بر اثر برخورد با صناعت غربي درهم شكست، همچنانكه شايد بدبيني فلسفة كنوني مغرب‌زمين آخرين جلوة تمدني باشد كه قهراً پايمال صناعت شرقي خواهد شد. ژاپن در قرون وسطاي خود، كه تا سال 1853 دوام آورد، به ما آسيبي نرساند. از اين رو، بزرگ‌مآبانه، مي‌توانيم زيبايي آن را دريابيم. اين زيبايي دلفريب گذشته بندرت در ژاپن معاصر، كه كارخانه‌هايش با ما رقابت دارند و توپهايش ما را تهديد مي‌كنند، به چشم مي‌خورد. برما پوشيده نيست كه در ژاپن قديم ستمگري فراوان بود؛ كشاورزان در فقر، و كارگران در اجحاف مي‌زيستند؛ زنان در شمار بردگان قرار داشتند و، در مواقع سختي خانواده، به روسپي‌داران فروخته مي‌شدند؛‌ بر روي هم، زندگي بي‌بها مي‌نمود؛ شمشير ساموراي، به جاي قانون، بر مردم متعارف حكومت مي‌كرد. با اينهمه، از ياد نبايد برد كه در اروپا نيز مردان ستمكار و زنان ستمكش و كشاورزان بينوا و كارگران آزرده فراوان بودند و زندگي با مشقت مي‌گذشت و تفكركاري خطرناك بود و قانون همانا ارادة امير يا سلطان.

ما به اروپاي گذشته مهر مي‌ورزيم. زيرا، در آن بحبوحة فقر و استثمار و تعصب، مردم را مي‌بينيم كه با شوق كليسا مي‌سازند و هر سنگي را به زيبايي منقش مي‌كنند؛ مخلصانه شربت شهادت مي‌نوشند تا براي اعقاب خود حق تفكر به دست آورند؛ و در راه عدالت مي‌جنگند تا به آزاديهاي مدني، كه گرانبهاترين و ناپايدارترين بخش ميراث غرب است، برسند. بر همين شيوه، ما مي‌توانيم در پس پردة درشتخويي و پرخاشگري ساموراي، شجاعتي بيابيم كه هنوز به ژاپن قدرتي عظيم مي‌بخشد- قدرتي نامتناسب با جمعيت و ثروت آن. ما مي‌توانيم در وراي تشرع راهبان تن‌آسان، شور آيين بودايي را كه به شعر و هنر نيروي بي‌پايان مي‌بخشد ببينيم؛ و در جنب سبعيت و شقاوت اقويا، پرشكوهترين آداب و خوشايندترين تشريفات و طبيعت‌دوستي بي‌نظير ژاپني را مشاهده كنيم. همچنين ما مي‌توانيم، علي‌رغم بردگي زنان، جمال و نازكدلي و لطف بيعديل آنان را دريابيم و، در ميان استبداد خانوادگي، فريادهاي شادي كودكاني را كه در باغها به بازي سرگرمند بشنويم.

ما غربيان از ايجاز شعر ژاپني و ترجمه‌ناپذيري مفاهيم آن به هيجان در نمي‌آييم. ولي پوشيده نيست كه شعر آزاد و ايماژيسم اروپايي مديون شعر ژاپني و چيني است. در آثار فيلسوفان ژاپني بدعت كم است، و مورخان ژاپني از بيغرضي بهرة كافي ندارند و از اين رو كتابهاي خود را