باشد، زيرا همواره ممكن بود كه نسيمي از دنياي ديگر، از دنياي آزادي و آسايش، از دنياي ادبيات و هنرها، از دنيايي كه اسپارتيان حق ارتباط با آن را نداشتند، بدان جانب وزيدن گيرد و تشكيلات ساختگي شگفت آور ملتي كه دو ثلث آن برده بودند و بقيه نيز آزادي نداشتند، فرو ريزد.

6- داوري درباره اسپارت

نظام اسپارتي چگونه مرداني به وجود آورد، و چه نوع تمدني پرورد نتيجه اين نظام، در وهله اول، مردمي سختكوش و پرمقاومت بود. يكي از مردم تجلمپرست سوباريس درباره اهالي اسپارت چنين ميگويد: ((نميتوان آمادگي براي مرگ و از خودگذشتگي اسپارتيان را در ميدانهاي جنگ ستود، زيرا تنها وسيله نجات آنان از كارهاي دشوار و زندگي نكبتبار همانا مرگ بود.)) در اسپارت، سلامت بدن از بالاترين فضيلتها، و بيماري جرم به شمار ميرفت. بدون ترديد، افلاطون از كشف اينكه اسپارت از دارو و دموكراسي فارغ است، سخت محظوظ شد. اسپارتي شجاع بود و در دلاوري و پيروزيطلبي، جز روميان، هيچ قدرتي به گرد او نميرسيد. يونانيان از تسليم اسپارت به دشمن در سفاكتريا به حيرت افتادند، زيرا معروف بود كه اسپارتيان تا آخرين نفر ميجنگند و حتي سربازان معمولي اسپارتي خودكشي را بر فرار از دشمن ترجيح ميدهند. هنگامي كه اسپارتيان در لئوكترا شكست خوردند و با اين شكست از صحنه تاريخ بيرون رفتند، خبر آن را به سرپرستان، كه سرگرم جشن گومنوپديا بودند، رساندند. اما آنان كلمهاي سخن نگفتند و تنها كاري كه انجام دادند آن بود كه نام كشتگان تازه را در دفتر مردگان مقدس ثبت كردند.

اسپارتيان در ميانه روي و اعتدال و خودداري بي نظير بودند، حال آنكه آتنيان، گرچه درباره آن فضايل داد سخن ميدادند، عملا چندان بهرهاي از آنها نداشتند.

اگر پيروي از قانون را فضيلت بدانيم، قوم اسپارتي از ديگر اقوام بافضيلتتر بود. دماراتوس در اين باره به خشيارشا ميگويد: ((مردم لاكدايمون، هر چند كه آزاد به شمار ميآيند، اما در همه چيز آزاد نيستند، زيرا قانون بر ايشان سيادت دارد و بيش از آنچه ملت تو از تو ميترسند، اينان از قانون خود ميهراسند.)) از روميان و يهوديان قرون وسطي كه بگذريم، كمتر ملتي ميتوانيم بيابيم كه مانند اسپارت، بر اثر رعايت قانون، به قدرت رسيده باشد. اسپارت دست كم مدت دويست سال در سايه قوانين لوكورگوس از اقتداري روزافزون بهرهور بود. البته از عهده فتح آرگوس و آركاديا برنيامد. اما همه نواحي پلوپونز، جز آرگوس و آخايا، رهبري آن را در اتحاديهاي كه تقريبا دو قرن تمام (560 - 380 ق‌م) صلح را حفظ كرد، پذيرفتند.

يونان حكومت و لشكر اسپارت را با چشمي پر از اعجاب مينگريست و در واژگون ساختن بساط بيدادگران از آن ياري ميجست. گزنوفون ميگويد: ((هنگامي كه براي