مهاجرت و هجوم قوم يونيايي به صورت يك شهر يونيايي درآمد. در ايام اخيلس شهرتي داشت و در 600 ق‌م مورد چپاول آلواتس، كه به ليديا هجوم آورد، قرار گرفت و پس از آن بارها به وسيله اقوام گوناگون، و در 1924 ميلادي به وسيله يونانيان ويران شد. آثار باستاني آن حاكي از تمول و رفاه آن شهر است. يك ورزشگاه، يك ارگ، يك ميدان بازي، و يك تماشاخانه از زير خاك بيرون آمده است. خيابانهاي سنگفرش پهناور و معابد و قصرهاي مجلل داشت، و خيابان اصلي آن، يعني ((خيابان زرين))، در سراسر يونان معروف بود.

شماليترين شهر يونيا، شهر فوكايا بود كه اكنون فوكيا خوانده ميشود. رود هرموس، سارديس را به آن ميپيوست و آن را يكي از كليدهاي تجارت يونان و ليديا ميگردانيد. بازرگانان فوكايا، در جستجوي بازار، تن به سفرهاي دور و دراز ميدادند، و فرهنگ يونيايي به وسيله آنان به جزيره كورس و بندر مارسي رسيد.

شهرهاي دوازدهگانه يونيا، كه اجمالا شرحشان گذشت، با يكديگر رقابت داشتند و از اين رو متحد نميشدند، ولي هر ساله، به هنگام جشن بزرگ قوم يونيايي، در دماغه موكاله نزديك پرينه گرد ميآمدند.

طالس مردم اين شهرها را به اتحاد خواند. ولي رقابتهاي بازرگاني از اين منظور جلوگيري كرد، و به جاي اتحاد، اختلاف و جنگ پديد آمد. در نتيجه، در سالهاي 545 و 546، كه ايرانيان به يونان حمله كردند، اين شهرها بسهولت مغلوب شدند. با اين وصف، بر اثر رقابت و استقلالطلبي و آزاديخواهي اين دوازده شهر، شوري در فلسفه و علوم و تاريخ افتاد و شاعران بزرگ بسيار پرورش يافتند. با سقوط اين شهرها، فرهنگ آنها به آتن، كه در مقابل ايرانيان سخت جنگيد، انتقال يافت و ميراث عمومي يونان شد.

v - ساپفو، شاعر لسبوس

آن سوي شهرهاي دوازدهگانه يونيا، دوازده شهر آيولي قرار داشت. پس از سقوط تروا، آسياي صغير به روي مهاجران يوناني گشوده شد، و مردم آيولي و آخايايي كه از يونان شمالي آمده بودند، در اين ناحيه ساكن شدند. در اين ناحيه، شهرها كوچك و كم اهميت بودند. فقط آيوليهاي جزيره لسبوس از لحاظ ثروت و تجمل و ادب با شهرهاي يونيايي كوس برابري ميزدند. خاك آن آتشفشاني و محل رويش تاك و درختان ديگر بود. پنج شهر داشت، و بزرگترين آنها، موتيلنه، مانند ميلتوس و ساموس و افسوس، از طريق بازرگاني بسيار ثروتمند شد. در اواخر قرن هفتم، سوداگران آن با مردم تهيدست همدست شدند و اشراف را برانداختند. پس،