فصل نهم

فرهنگ عمومي دوره كهن يونان

i - فردگرايي و دولت

اوج فرهنگ اروپايي در دو دوره همتا، يعني يونان باستان و رنسانس ايتاليا، بر سازمان سياسيي استوار بود كه از محدوده كشور شهرها فراتر نميرفت. در يونان، وضع جغرافيايي به اين امر كمك ميكرد. زيرا كوه‌ها و رودهاي فراوان بين شهرها جدايي انداخته بود، و شهرها، به سبب كمي راه‌ها و پلها، بدشواري با يكديگر ارتباط مييافتند. البته راه‌هاي دريايي متعددي وجود داشت. ولي دريا فقط شهرها را با طرفهاي تجاري پيوند ميداد، نه همسايگان جغرافيايي. بايد دانست كه عوامل جغرافيايي به تنهايي نميتوانند جدايي كشور شهرهاي يونان را تبيين كنند. شهرهاي تب و پلاتايا كه هر دو در دشت بئوسي بودند، مانند دو شهر دور، مثلا تب و اسپارت، از هم جدا بودند. جدايي سوباريس و كروتونا، كه هر دو در يك طرف سواحل ايتاليا بودند، از جدايي سوباريس و سيراكوز بيشتر بود. منافع اقتصادي و سياسي مختلف، شهرها را از يكديگر دور ميكرد، آنها را براي به دست آوردن بازارها و سود به جنگ ميكشانيد، و اتحاديه‌هاي متخاصمي براي تسلط بر راه‌هاي دريايي به وجود ميآورد. خصوصيات ويژه آبا اجدادي، جداييها را دامن ميزد; يونانيان همگي خود را از يك نژاد ميدانستند، ولي اختلافات قبيلهاي ميان اقوام آيولي، يونيايي، آخايايي، و دوري شديدا حس ميشد; اهالي آتن و اسپارت چنان از هم نفرت داشتند كه اختلافات قومي عصر حاضر را تداعي ميكند. اختلافات مذهبي هم، با تشديد اختلافات سياسي، شدت گرفت. ويژگيهاي مسلكي در مناطق و قبايل مختلف جشنواره‌ها، تقويمها، سنتهاي متمايز، قوانين، محاكم ويژه، و حتي مرزهاي مشخص را باعث شد، زيرا سنگچينهاي مرزي نه تنها حدود اجتماعات، بلكه حيطه خدايان را هم محدود ميكرد; religio ejus ,regio cujus. اين اختلافات، و مجموع بسياري ديگر از عوامل، كشور شهرهاي يونان را به وجود آورد.