نظام كشور شهرها در جهان تازگي نداشت، زيرا چنانكه ميدانيم صدها يا هزارها سال پيش از هومر و پريكلس، در سومر و بابل و فنيقيه و كرت كشور شهرهايي برقرار شدند. كشور شهرها از نظر تاريخي صورت تكامل يافته اجتماع روستايي است كه داراي بازار عمومي و مركز اجتماع و دادگاه است. مردم آن زمينهاي يك منطقه را كشت ميكنند و به يك نژاد تعلق دارند و يك خدا را ميپرستند. از نظر سياسي، كشور شهر بهترين وسيله تحصيل نظم و آزادي به شمار ميرود. اجتماعات كوچكتر از عهده تامين امنيت برنميآيند، و اجتماعات بزرگتر بزودي تبديل به جامعه استبدادي ميشوند. از اينجاست كه در عموم جوامع، نظم و آزادي به صورت دو عنصر متضاد تظاهر ميكنند. كمال مطلوب بنابر آروزي فيلسوفان يوناني بود متشكل از كشور شهرهاي مستقل كه در نوعي هماهنگي فيثاغورسي تعاون داشته باشند. ارسطو دولت را اجتماعي از آزادگان ميدانست كه از يك حكومت اطاعت كنند و بتوانند در يك مجلس با يكديگر به مشورت پردازند. عقيده داشت كه اگر دولتي بيش از ده هزار شارمند داشته باشد، اداره دولت غير عملي ميشود. بدين سبب، در يونان شهر و دولت را به يك نام يعني پوليس ميخواندند.

تمام دنيا ميداند كه اين اتميسم سياسي برادر كشيهاي غم انگيزي براي يونانيان به بار آورد. چون يونيا نتوانست براي دفاع متحد شود، زيرا سلطه ايران رفت; و چون يونان، علي رغم اتحاديه‌ها و پيمانها، نتوانست جبهه متحدي تشكيل دهد، سرانجام آزادي مطلوب خود را از دست داد. با اين وصف، بايد يادآور شد كه موجوديت يونان بستگي تام به اين كشور شهرهاي متفرق داشت، و به بركت استقلال و غرور و رقابت شهرها و تنوع فرهنگي آنها بود كه يونان قدرت خلاق عظيمي يافت. چنين خلاقيتي در جهان كهن هيچ نظيري نداشت. حتي در عصر پرشور ما، دولتهايي كه از لحاظ جمعيت يا وسعت به اندازه دول يوناني باشند، در فرهنگ و تمدن خلاقتر از آن نيستند.

ii - كتابت

در زندگي كشور شهرهاي يوناني كه به انزواطلبي گرايش داشتند، به پارهاي عوامل مشترك نيز برميخوريم.مثلا در سراسر شبه جزيره يونان، از آغاز قرن سيزدهم ق‌م به بعد، يك زبان رايج بود. زبان يوناني مانند زبانهاي ايراني، سانسكريت، اسلاوي، لاتين، آلماني، و انگليسي جزو زبانهاي هند و اروپايي به شمار ميرفت. هزاران لغت براي بيان روابط و اشياي اوليه زندگي در اين زبانها وجود دارد كه داراي ريشه واحدي هستند. اين لغات مشترك از طرفي نشانگر رواج روابط و اشياي مشابه در دنياي قديم، و از طرف ديگر، گوياي قرابت و نزديكي مردماني است كه در آغاز تاريخ از اين لغات استفاده ميكردند. البته زبان يوناني داراي لهجه‌هاي چندي مانند آيوليايي،