نمايشنامهنويس، و يكي از آرخونها به نام ائوكليدس خبردار ميشويم، و در قرن چهارم سخن از كتابخانه ارسطو ميشنويم. نميدانيم كه آيا پيش از كتابخانه عمومي اسكندريه كتابخانه عمومي ديگري وجود داشته است يا نه. اما ميدانيم كه در شهر آتن، تا عصر هادريانوس از كتابخانه عمومي خبري نيست. شايد بتوان گفت كه چون يونانيان زياد كتاب نميخواندند، يونان در عصر پريكلس عظمت فرهنگي يافت!

iii - ادبيات

ادبيات نيز مانند دين از يك نظر عامل وحدت، و از نظر ديگر از عوامل تفرقه و تنوع شهرهاي يونان است. شاعران، ترانه‌هايي به لهجه‌هاي محلي خود ميسرودند و مناظر سرزمينهاي خويش را توصيف ميكردند. اما مردم تنها به فصيحترين نغمه‌ها گوش فرا ميدادند و گاه گاه شاعران را تشويق ميكردند تا در آثار خود به موضوعاتي كليتر از موضوعات كوچك محلي بپردازند. اشعار قديم يونان بر اثر مرور زمان نابود شدهاند; از اين رو، ما اكنون نميتوانيم معلوم كنيم كه شعر قديم شامل چه مطالب بكري بوده است، و چه ثروت سرشاري از دست ما رفته است. اگر در جزاير و شهرهاي يونان قرن ششم ق‌م گردش كنيم، مقدمه آثار عالي عصر پريكلس را در هر سو ميبينيم و دچار شگفتي ميشويم. شعر بزمي اين عصر، كه همچون آينه نمودار يك جامعه اشرافي بود و در دوره دموكراسي رو به زوال رفت، وزنهاي گوناگون داشت و معمولا به قافيه مقيد نبود.

در همان هنگام كه سرايندگان شعر بزمي سرودهاي عاشقانه و احيانا جنگي خود را ميسرودند، شاعران دوره گرد در مجالس بزرگان ترانه‌هايي در توصيف كارهاي قهرماني گذشتگان ميخواندند. اين خنياگران ، در ادوار گوناگون، سرودهايي راجع به محاصره تروا، محاصره تب، و بازگشت جنگجويان به وطن خويش ميساختند. همه آنان موضوعات مشتركي داشتند واز داستانهاي كهن مايه ميگرفتند و هيچ يك مدعي خلق حوادث منظومه‌هاي خود نبود. در خيوس، گروهي خنياگر خود را از تبار هومر ميشمردند و ميگفتند كه آنچه ايشان ميخوانند، به وسيله هومر سروده شده است. ولي شخصيت تاريخي هومر مسلم نيست. شايد اين شاعر نابينا، پدر خيالي يك قبيله يا گروهي از مردم و فاقد واقعيت تاريخي باشد، چنانكه هلن و دوروس ويون چنين بودند. يونانيان قرن ششم تنها ايلياد و اوديسه را از ساخته‌هاي هومر نميدانستند، بلكه همه افسانه‌هاي حماسي معروف آن روزگار را به او نسبت ميدادند. منظومه‌هاي هومر، با آنكه كهنترين اشعار حماسي يونانند، به اعتبار كمال و جمال فوق العاده