ديگران، از حدت تلخي فرد تماشاگر ميكاست. نمايش يوناني با جو ديني خود، مردم را مسحور ميكرد، و اين است يكي از علل تفوق آن بر نمايش پيشرفته انگليس در عصر اليزابت.

همسرايي، كه آريون و سايرين به وجود آوردند، تا عهد اوريپيد محور نمايشها بود. بازيگران را ((رقاص)) ميخواندند، زيرا قسمت اعظم فعاليت آنها رقص و همراه با آواز بود، و در مواقعي، اين بازيگران معلم رقص نيز بودند. براي آنكه نمايش از عهده بيان روابط متقابل انسانها برآيد، ضرورت داشت كه يك تن در برابر دسته همسرايان قرار گيرد و با آن مقابله كند. اين نكته را يكي از رقاصان نامدار به نام تسپيس دريافت.

وي از مردم ايكاريا بود، و ايكاريا شهري است نزديك مگارا و الئوسيس. تسپيس كه با مراسم ديني ديونوسوس در مگارا و نمايشهاي ديني دمتر و پرسفونه و ديونوسوس در الئوسيس آشنايي نزديك داشت و نقشهاي گوناگون را ماهرانه بازي ميكرد، در حين رقص، ظاهرا براي خودنمايي، از دسته همسرايان دور ميشد و منفردا آواز ميخواند. در نتيجه، رفته رفته، در صحنه نمايش، ميان او و دسته همسرايان گفتگو البته به آواز در ميگرفت. سولون از مشاهده يكي از نمايشهاي او سخت ناراحت شد و نمايش را وسيلهاي جديد براي فريب مردم، و مخالف اخلاق شمرد چنانكه ديگران هم، در ادوار ديگر، همين اتهامات را بر نمايش وارد ساختهاند. پيسيستراتوس نظري بازتر داشت و در جشن ديونوسوس مسابقاتي ميان نمايشنامه نويسان برپا كرد. در 534، تسپيس در اين مسابقه نمايشنويسي پيروز شد. سپس اين هنر بسرعت پيش رفت، به طوري كه در طي نسل بعد خوئريلوس توانست 160 نمايشنامه بنويسد. پنجاه سال بعد از تسپيس، وقتي اشيل و آتن از جنگ سالاميس فاتحانه برگشتند، زمينه براي آغاز تاريخ درخشان نمايش در يونان فراهم آمد.

vi - نظري به گذشته

اگر به اين تمدن عظيمي كه در صفحات گذشته طرح كلي آن ذكر شد پس بنگريم، در خواهيم يافت كه يونانيان براي چه در ماراتون در برابر ايرانيان جنگيدند. نظري اجمالي به آنچه رفت، نشان ميدهد كه ناحيه اژه، مانند كندوي زنبور، از يونانيان جنگجوي و چابك و نوآوري كه با سرسختي در هر بندري مستقر ميشوند و اقتصاد خود را از مرحله كشتكاري تا مراحل صنعت و تجارت كامل ميبخشند و ادبيات و فلسفه و هنري عالي به وجود ميآورند، مالامال است. شگفت آور است كه اين فرهنگ جديد چگونه چنين سريع و پردامنه پراكنده شد و به دوران بلوغ خود رسيد. قرن ششم ق‌م زمينه دستاوردهاي قرن پنجم را فراهم آورد.

دوره آغازين اين تمدن، در برخي از زمينه‌ها، مانند شعر رزمي و بزمي، آزادي عمومي، فعاليت فكري زنان، و تا اندازهاي حكومت، از دوره پختگي آن دوره دموكراسي پريكلس برتر