3- عدالت

تامين عدالت آخرين مرحله دموكراسي است; و بزرگترين اصلاحي كه به دست افيالتس و پريكلس صورت ميگيرد انتقال قدرت قضايي است از دادگاه عالي و دستگاه آرخوني به محاكم قضايي. تاسيس اين محاكم، كه به عموم وابسته است، براي مردم آتن چيزي را تامين ميكند كه اروپاي جديد، بر اثر وجود هيئت منصفه در دادگاه‌ها، از آن برخوردار خواهد شد. هليايا (ديوان عدالت) از شش هزار عضو تشكيل ميشود كه هر ساله از روي دفاتر ثبت نام شارمندان، به حكم قرعه انتخاب ميشوند; اين شش هزار تن به ده شعبه تقسيم ميشوند و در هر شعبه تقريبا پانصد نفر عضويت دارند. عدهاي كه از اين جمع باقي ميماند، اعضاي علي البدلند و در مواردي كه ضرورت ايجاب كند، به كار گماشته ميشوند. دعاوي محلي كم اهميتتر را سي تن قضاتي كه در فواصل معين به بخشهاي آتيك سفر ميكنند، فيصله ميبخشند. چون مدت عضويت محكمه در هر بار بيش از يك سوم نيست، و چون اعضا نيز بنوبت انتخاب ميشوند، از اين روي، تقريبا براي هريك از شارمندان، وصول به اين مقام، در هر سه سال يك بار، ممكن است. ادامه اين وظيفه اجباري نيست، ولي دو اوبولوس مقرري روزانه (كه بعدا به سه اوبولوس افزايش مييابد) موجب ميشود كه در هر شعبه دويست تا سيصد عضو حضور يابند. محاكمات مهم، همچون محاكمه سقراط، ممكن است كه در حضور دادگاهي مركب از دوازده هزار عضو صورت گيرد. براي آنكه فساد و ارتشا تا آخرين حد ممكن تقليل يابد، در آخرين لحظه به حكم قرعه معين ميشود كه فلان محاكمه در كدام دادگاه بايد اجرا شود، و چون مدت محاكمات غالبا بيش از يك روز نيست، از ارتشا در دادگاه‌ها اخبار بسياري در دست نداريم; حتي براي مردم آتن دشوار است كه در يك لحظه سيصد عضو دادگاه را با رشوه راضي كنند.

با وجود آنكه در اجراي امور تسريع ميشود در دادگاه‌هاي آتن نيز، چون همه دادگاه‌هاي جهان، تاخير بسيار در كارها روي ميدهد، زيرا كه مردم آتن بيماري دادخواهي دارند، و براي درمان آن، از روي فهرست اسامي شارمنداني كه به سن شصت رسيدهاند، جمعي را، به حكم قرعه، به حكميت عمومي انتخاب ميكنند. دو طرف دعوي دادخواست و دفاعيه خود را به يكي از اين حكمها، كه او نيز در آخرين لحظه به حكم قرعه معين شده است، تقديم ميدارند، و هر طرف اندك مبلغي از اين بابت به وي ميپردازد. اگر شخص حكم به آشتي دادن آنان توفيق نيابد، حكم خود را صادر و آن را با سوگندي موكد ميكند. آنگاه هر يك از دو طرف ميتواند دادخواست خود را