ميآوردند، قيود قديم را در هم ميشكنند، كاهلي ديرين را رها ميكنند، و محافظه كاري خانوادگي را، كه از مختصات اشرافيت روستايي است، به روح ترقيخواهي و فردگرايي تمدن تجاري مبدل ميسازند. شرق و غرب در آتن با هم تلاقي، و در آداب و رسوم يكديگر تاثير ميكنند. اساطير باستاني تسلط خويش را بر افكار از دست ميدهند، آسايش مردم فزوني مييابد، بحث و تحقيق ادامه مييابد، علم و فلسفه رشد ميكند، و آتن زندهترين و فعالترين شهر زمان خويش ميشود.

iv - آزادمردان و بردگان

اينهمه كار را كه ميكند در روستاها شارمندان با زنان و فرزندانشان، و مزدوران آزاد كارها را انجام ميدهند. در آتن، اجراي برخي كارها بر عهده شارمندان، برخي بر عهده آزاد شدگان است. ولي اين بار سنگين را بيشتر مهاجران و اتباع خارجي، و بيش از همه غلامان بر پشت ميكشند. دكانداران، پيشه وران، تاجران، و بانكداران، تقريبا همگي، از كساني هستند كه حق راي ندارند. شهرنشيان كارهاي دستي را حقير ميشمرند و، تا آنجا كه بتوانند، گرد آن نميگردند. كار كردن براي كسب معاش حقارت آور است; حق تعليم موسيقي و معماري و نقاشي، يا عمل بدانها، هر گاه حرفه كسي شود، در نظر مردم آتن ((كاري است پست و حقير)). گزنوفون، كه به صراحت بيان معروف است و همچون يكي از سواران سلحشور سخن ميگويد، چنين آورده است:

صنايع پست، معروف به صنايع دستي، در نظر اجتماعات متمدن، شهرت ابدي دارند. ... و حق هم جز اين نيست، زيرا همه كساني كه بدين گونه كارها پرداختهاند بايد هميشه در يك جا و به يك حال بنشينند، يا با تاريكي خو كنند، يا تمام روزها را در مقابل كوره آتش خم شوند و بدين ترتيب خواه كارگر و خواه ناظر، همگي سلامت جسمي خود را از دست ميدهند، و ضعف جسماني با ضعف روحي و فكري همراه است. مدت زماني كه كارگران بر سر اين گونه صنايع پست صرف ميكنند چندان دراز است كه آنان را از اداي وظايف خود نسبت به دوستان و دولت باز ميدارد.

به تجارت نيز با همين چشم مينگرند. در نظر يونانيان اشرافي يا فيلسوف منش، تجارت عبارت است از مال اندوختن با دسترنج ديگران. به عقيده آنان، قصد تجارت توليد كالا نيست، بلكه آن است كه اجناسي را ارزان خريده، گران بفروشند. هيچ يك از شارمندان محترم بدين كار نخواهد پرداخت، گرچه تا زماني كه ديگران به سوداگري مشغولند، وي از مزاياي آن