سربازي معاف است. در آتن قرن پنجم، غلامان از لحاظ لباس و وضع ظاهر با آزاد مردان فرقي ندارند.

((اوليگارش كهن))، كه در حدود 425 ق‌م رسالهاي درباره نظام آتنيان مينويسد، شكايت از آن دارد كه غلامان در خيابانها براي شارمندان راه باز نميكنند، آزادانه و بي پروا سخن ميگويند، و رفتارشان چنان است كه گويي با شارمندان برابرند. آتن به حسن رفتار با غلامان مشهور است. راي عموم بر آن است كه وضع غلامان در آتن دموكراتيك از وضع فقيران آزاد كشورهاي اوليگارشيك بهتر است. در آتيك، انقلاب بردگان بندرت اتفاق ميافتد، لكن بيم آن هميشه موجود است.

مع هذا، وجود بردگان وجدان آتن را آزار ميدهد، و فلاسفهاي كه از اين وضع دفاع ميكنند، چون فلاسفه مخالف آن، با وضوح تمام نشان ميدهند كه رشد اخلاقي ملت از تشكيلات اجتماعي آن مترقيتر و كاملتر است. افلاطون مخالف آن است كه يونانيان افراد يوناني را به بردگي خويش درآورند، ولي در ساير موارد با اين نظام موافق است، زيرا به عقيده او برخي مردم از لحاظ فكر و عقل فروتر از ديگرانند. ارسطو برده را آلتي ذيروح ميداند، و معتقد است كه تا زماني كه كارهاي مربوط به غلامان را ماشينهاي خودكار انجام ندهند، بردگي به نحوي وجود خواهد داشت. مردم عادي يونان، گرچه با غلامان خود مهربانند، هيچ نميدانند كه يك اجتماع با فرهنگ بدون وجود اين طبقه چگونه ادامه خواهد يافت; به گمان آنان، براي از ميان بردن بردگي، بايد آتن را از ميان برد. عده ديگري هستند كه عقايدي اساسيتر دارند. فلاسفه كلبي بردگي را يكسر مذموم و محكوم ميدارند، اما فلاسفه بعد از آنها، يعني رواقيون، در مخالفت خود بيشتر جنبه اعتدال را رعايت خواهند كرد. اوريپيد كرارا در نمايشنامه‌هاي خود، با ارائه صحنه‌هايي از احوال اسيران جنگي، رافت و عطوفت تماشاگران را بر ميانگيزد. آلكيداماس سوفسطايي در شهرهاي يونان ميگردد و، بي آنكه از كسي آزادي ببيند، عقايد روسو را تقريبا با بيان خود روسو تبليغ ميكند: ((خداوند همه مردمان را آزاد به جهان فرستاده، و طبيعت نيز كسي را بنده نساخته.)) ولي بردگي همچنان ادامه دارد.

v - جنگ طبقات

استثمار انسان از انسان در آتن و تب به شدت اسپارت و روم نيست، ولي به هر حال با مقصودشان سازگار و متناسب است. در ميان مردم آزاد آتن، امتيازات طبقاتي موروثي موجود نيست، و هر كس ميتواند با جديت و ابراز لياقت به هر مقامي كه بخواهد، جز شارمندي، برسد; گرمي و شور و هيجاني كه در حيات آتن پديد آمده است تا حدودي از همين خاصيت سرچشمه ميگيرد. بين كارگر و كارفرما، جز در معادن، اختلاف طبقاتي شديد موجود نيست.