گاهي كه در زير اشعه خورشيد به كار مشغولند، سر خود را ميپوشانند. گاهي زنان پارچهاي رنگين بر سر خود ميبندند. كارگران گاهي، جز كلاه، هيچ بر تن ندارند. كفش را معمولا به صورت نعلين پاشنه بلند يا چكمه ميسازند، و چرم آن براي مردان سياه و براي زنان رنگين است. ديكائرخوس ميگويد: ((بانوان تب كفشهاي پاشنه كوتاه سرخرنگ برپاي ميكنند، و بند آن را طوري ميبندند كه پاهاي برهنه شان پيدا شود.)) اغلب كودكان و كارگران كفش به پا نميكنند، و كسي در فكر جوراب پوشيدن نيست.

مردان و زنان ثروت و تمكن خود را به صورت جواهرات نمايش ميدهند. هر مردي لااقل يك انگشتري بر دست دارد، و ارسطو انگشتان خود را با چندين انگشتري آراسته است. عصايي كه مردان به دست ميگيرند ممكن است كه بندهايي از طلا يا نقره داشته باشد. زنان با دستبند، گردنبند، نيمتاج، گل سينه، زنجير، و سنجاق طلا خود را زينت ميدهند و گاهي نيز نوارهاي جواهر نشان بر مچ پا و بازوي خويش ميبندند. در اينجا، چنانكه در اغلب تمدنهاي سوداگرانه مرسوم است، تازه به دوران رسيدگان در خودآرايي و تجمل افراط بسيار ميكنند. اسپارت طرز و نوع آرايش گيسوي زنان را محدود و معين ميكند، و در آتن هيچ زني حق ندارد كه در وقت سفر بيش از سه دست رخت با خود داشته باشد. ولي زنان به اين قيدها ميخندند و، بي آنكه كار به محاكم قضايي بكشد، از حدود مقرر تجاوز ميكنند، و ميدانند كه در نظر اغلب مردان و برخي زنان، زن ساخته و پرداخته جامهاي است كه بر تن دارد. رفتاري كه زنان در اين مورد دارند حاكي از عقل و تدبيري است كه گردآمده هزاران قرن است.

iv - اخلاقيات

آتنيان قرن پنجم نمونه اخلاق ستوده نيستند. رشد فكر بسياري از آنان را نسبت به سنن اخلاقي بي اعتنا ساخته و به صورت افرادي غير اخلاقي درآورده است. جامعه آتن به عدل قانوني و قضايي مشهور است، لكن مردم آن بندرت نسبت به كسي، جز فرزندان خود، عطوفت همنوعي ابراز ميدارند; از وجدان خود چندان آزار نميبينند، و هرگز در فكر آن نيستند كه همسايه را چون خويشتن دوست بدارند. هر طبقه آداب و رسومي خاص دارد. در محاورات افلاطون، زندگي به نحوي آراسته و آميخته با ادب جلوه گر است. لكن در كمديهاي آريستوفان از اين خاصيت اثري نيست; و در سخنرانيهاي عمومي اهانتهاي شخصي را روح بلاغت ميشمرند. يونانيان در اين گونه امور بايد از ((بربر))هاي مصري و ايراني و بابلي، كه با گذشت زمان تهذيب يافتهاند، تعليمات فراوان بگيرند. تعارفات معمولا قلبي ولي ساده است. به كسي تعظيم نميكنند، زيرا اين كار، در نظر شارمندان مغرور و متكبر، از آثار و بقاياي