ديوجانس لائرتيوس از قول هيپوبوتوس چنين گويد: امپدوكلس زني بيمار را كه مرگش يقين بود شفا بخشيد; سپس از مجلس سوري كه بدان جهت برپا شده بود برخاست و رفت، و ديگر كسي او را نديد. بنابر بعضي از افسانه‌ها، وي خود را در دهانه آتشين كوه اتنا افكند تا، بي آنكه اثري از خويش برجاي نهد، جهان را ترك گويد و بدين سان خدا بودن خود را مدلل سازد. ولي عنصر آتش به وي خيانت ورزيد و كفش برنجي او را بيرون انداخت تا نشانه سنگين آدميزاد بودنش را بر دهانه آتشفشان باقي گذارد.

iv - سوفسطاييان

كساني كه آتن را يونان ميدانند در اشتباهند، زيرا قبل از سقراط هيچ يك از فلاسفه يونان به اين شهر تعلق نداشته است، و بعد از سقراط نيز فقط افلاطون از آنجا برخاست. آنچه بر سقراط و آناكساگوراس روي داد، نشان ميدهد كه ارتجاع مذهبي در آتن شديدتر از مستعمرات بوده است; زيرا در آن نواحي، دوري جغرافيايي برخي از سنن را از ميان برده بود. اگر طبقهاي از بازرگانان كشورهاي مختلف در آتن رشد نيافته بود و سوفسطاييان بدانجا روي ننهاده بودند، شايد اين شهر تا حد بلاهت با فرهنگ و آزادي عقيده مخالفت ميكرد.

بحثهايي كه در شورا ميشد، محاكماتي كه در دادگاه‌ها صورت ميگرفت، و نياز روزافزوني كه به تفكر منطقي و سخنگويي واضح و مقنع پديد آمده بود، با ثروت و كنجكاوي اجتماع مجلل دست به دست هم داده، احتياجي در آتن به وجود آوردند كه قبل از عصر پريكلس از آن خبري نبود; بدان سبب، مردم به تحصيلات عالي در علم و ادب و سخنوري و فلسفه و سياست گرويدند. در آغاز براي رفع اين نياز دانشگاهي تاسيس نميشد، بلكه استادان دوره گرد شهر به شهر ميگشتند و در هر شهر مجلس درسي برپا، و دوره تعليمات خود را تكرار ميكردند. برخي از اين مردان، چون پروتاگوراس، خود را سوفسطاي يعني ((حكمتآموز)) ميخواندند. مفهوم اين لفظ، براي مردم آن روزگار، با مفهومي كه ((استاد دانشگاه)) براي ما دارد برابر بود. در آغاز، اين نام تحقير كننده نبود; ولي ديري نگذشت كه نزاع دين و فلسفه بدانجا كشيد كه محافظه كاران سوفسطاييان را مورد طعن و لعن قرار دادند; افلاطون نيز از رفتار تاجرانه بعضي از آنان خشمگين شد و به سوداگري سفسطه متهمشان داشت; اين تهمت تاكنون بر آنان باقي مانده است. گويا عوامالناس، از آغاز پيدايش اين معلمان، كراهتي مبهم نسبت به آنان داشتهاند; زيرا تعليمات گرانقيمت آنان در منطق و خطابه را فقط دولتمندان خريدار بودند، و در دادگاه‌ها از آن فايده برميگرفتند. البته، از اين سوفسطاييان آنان كه مشهورتر بودند، مانند همه كساني كه در زمينه و حرفهاي مهارت و ورزيدگي يافتهاند،