3- فيلسوف

اما اوريپيد را تنها درامنويس پنداشتن خطاست. دلبستگي او بيشتر به بررسيهاي فلسفي و اصلاحات سياسي است، نه به فن درامنويسي. وي فرزند سوفسطاييان، شاعر عصر روشنگري، و نماينده نسل جوان عاصي و پرشوري است كه بر اساطير كهن ميخندد و به سوسياليسم توجه دارد و خواستار نظام اجتماعي تازهاي است كه در آن مردان، زنان و مردان ديگر را، و نيز دولت همگان را، استثمار نكند. اوريپيد، در وقت درام نوشتن، اين روحهاي انقلابي را در نظر دارد; كنايات شكاكانه را براي آنان در اشعار خود ميآورد; و از همين روست كه در درامهاي به اصطلاح مذهبي نكات كفرآميز درج ميكند. آثار وي پر است از سخنان زاهدانه و سرودهاي ميهني. وي صورت ظاهري اساطير مقدس را چنان ماهرانه حفظ كرده است كه سخافت و نامعقولي آن بوضوح آشكار ميشود، و در عين حال، كسي در دينداري و پرهيزگاري وي شك نميكند.

اوريپيد، در متن كلي درامهاي خود، همه جا شكاك است; لكن آغاز و پايان تراژديها را وقف خدايان كرده است. هوشياري و زيركي وي، چون اصحاب دايرهالمعارف فرانسه، بيشتر از آنجا سرچشمه ميگيرد كه جبرا بايد آرا و عقايد خوش را باز گويد، و در عين حال بكوشد كه در خطر مرگ نيفتد.

شعار او شعار لوكرتيوس است مذهب آدمي را به سوي بديهاي بس بزرگ رهنمون شده است: كاهنان نظم و تعدي را همواره افزايش دادهاند; و افسانه‌ها خدايان را نمونه فساد اخلاق ساخته، و به خيانت و زنا و دزدي و جنگ و قرباني كردن انسان جنبه تقدس دادهاند. اوريپيد يكي از غيبگويان را چنين وصف ميكند: ((وي مردي است كه در سخنانش راستي اندك، و دروغ بسيار است.)) معتقد است كه پي بردن به حوادث آينده از روي احشاي پرندگان ((حماقت محض)) است; دستگاه غيبگويي و وحيگيري كاهنان را مردود ميشمرد; و، بيش از هر چيز، به فساد اخلاقيي كه از افسانه‌ها به بار ميآيد معترض است.

اگر سرانجام نادرستي بر درستي و راستي چيره گردد، مردم خواهند دانست كه در آسمان نه نوري هست، و نه خدايي. ...

ميگوييد كه در آسمان، خدايان زناكار، و خدايان زنداني و زندانبان، ماوا دارند: سالهاي دراز پيش از اين، قلب من اين سخن را زشت دانسته و هرگز جز اين نخواهد دانست. ...

اين افسانه‌ها نيز، چون جشن وحشيانه تانتالوس، كه در آن خدايان كودكي را از هم دريدند، دروغ است.

اين سرزمين خونريزي، شهوت خويش را به خدايان خود داده است. پليدي و تبهكاري را در آسمان جاي نيست. ...

اينها، همه، افسانه‌هاي مرده و زشتي است كه خنياگران ساختهاند.