را مدد كرد تا كشتيهاي آتن را در كرانه سيراكوز محاصره كنند و نگذارند كه خوراك به آنها برسد. براي نيكياس و همراهانش فرصت مناسبي پيش آمد كه بگريزند، لكن، به سبب كسوف، از گريختن خودداري كردند و منتظر شدند تا فرصت ديگري كه خدايان را خوشايند باشد به دست آيد. اما صبح روز بعد ناگاه خود را در حلقه محاصره يافتند و رو به هزيمت نهادند، و نخست در دريا و سپس در خشكي شكست خوردند. نيكياس، گرچه بيمار و سخت فرسوده بود، دليرانه جنگيد و سرانجام خود را به رحمت و انصاف مردم سيراكوز باز گذارد; اما بيدرنگ كشته شد، و ساير آتنياني كه اكثر از شارمندان بودند به معادن سيسيل فرستاده شدند تا بر اثر كارهاي دشوار جان بسپرند. در اينجا بود كه شارمندان آتني خود طعم رنجي را كه نسلهايي از آدميان در معادن لائوريون كشيده بودند چشيدند.

vi - پيروزي اسپارت

اين مصيبت روحيه آتن را در هم شكست. تقريبا نيمي از شارمندان آن اسير يا كشته شده، نيمي از زنان آنان بيشوهر مانده، و كودكان بسياري يتيم گشته بودند. خزانهاي كه پريكلس گرد آورده بود نزديك به پايان يافتن بود، و بيش از يك سال نميپاييد. شهرهاي تابع آتن، چون شكست آن كشور را سخت نزديك ديده بودند، از پرداخت خراج سرباز ميزدند; اغلب متحدين وي نيز رهايش ساخته، و بسياري از آنان به اسپارت پيوسته بودند. در سال 413، اسپارت به بهانه اينكه آتن پيمان ((صلح پنجاه ساله)) را پي در پي شكسته است، جنگ را دوباره آغاز كرد. در اين هنگام، اسپارتيها دكليا را گرفته، قلاع آن را مستحكم ساختند، و راه رسيدن غذا از ائوبويا و نقره از لائوريون را بستند. بردگاني كه در معادن لائوريون كار ميكردند دست به انقلاب زدند و به صورت يك گروه بيست هزار نفري به اسپارتيان پيوستند. سيراكوز نيز سپاهي گسيل داشت و به مهاجمين پيوست. شاهنشاه ايران نيز، چون فرصت را مناسب ديد، براي تلافي جنگهاي ماراتون و سالاميس، بحريه روزافزون اسپارت را از معاضدتهاي مالي خويش بهرهور ساخت. اسپارت اين عمل شرمآور را قبول كرد و پذيرفت كه به ايران ياري كند تا دوباره بر شهرهاي يونيايي يونان دست يابد.

آتن ده سال ديگر در برابر دشمنان خود پايداري كرد; اين بهترين نمودار شهامت اين مردم است و بر حيات و قدرت دموكراسي آتن دلالت دارد. حكومت بر مبناي اقتصادي مستحكمي قرار گرفت; با اخذ ماليات و اعانات، بحريه جديدي فراهم گشت; و تقريبا يك سال پس از شكست سيراكوز، آتن آماده شد كه باز به اسپارت در فرمانروايي بر درياها رقابت كند. اما همينكه بهبود اوضاع مسلم شد، اوليگارشها كه هيچ گاه از جنگ خشنود نبودند و پيروزي اسپارت را در حقيقت تجديد حيات حكومت آريستوكراسي در آتن ميشمردند، شورشي ترتيب دادند و بر اركان حكومت مستولي شدند و يك شوراي عالي چهار صد نفري