ثبات داشته باشد بعضي از كشور شهرهاي قديمي يونان را جنگ طبقاتي چنان متلاشي ساخته بود كه مردمان و صنايع از آنها ميگريختند، در خيابانها علف ميروييد و گاو و گوسفند در آنها ميچريد.

پولوبيوس، در 150 سال قبل از ميلاد، از نظر ثروتمندي محافظه كار بعضي از مراحل بيزمان اين نزاع را اينطور شرح ميدهد:

وقتي اينان (رهبران افراطي) جمعيت را آماده رشوه گرفتن ميكنند، محاسن دموكراسي از بين ميرود و دولت تبديل به حكومت زور و قلدري ميشود. زيرا همينكه مردم عادي عادت كردند از كيسه ديگران ارتزاق كنند و اميدوار شدند كه ميتوانند از ثروت همسايهشان معيشت نمايند، به مجردي كه رهبري پيدا كنند كه به قدر كافي جاه طلب و دلير باشد... حكومت ظلم و ستم برقرار خواهند ساخت. حاصل آن همين مجامع طوفاني، قتل، تبعيد، و تقسيم زمين خواهد بود.

جنگ و جنگ طبقاتي يونان را چنان تضعيف كرد كه بآساني به دست روم مغلوب شد. شقاوت بي حد و حصر فاتحان، نابودي محصول و تاكستانها و باغهاي ميوه، ويراني خانه دهاقين، و فروختن اسيران به بردگي شهرها را يكي پس از ديگري به خرابي كشيد و آنها را آماده براي دشمن نهايي نمود. چنين سرزميني كه در اثر نفاق و فرسايش و تباهي جنگلها و كار سست و از روي بيعلاقگي اجاره داران و بردگان ضايع شده بود، ديگر نميتوانست با دشتهاي زرخير رودهاي اورونتس، دجله، فرات، و نيل رقابت كند. شهرهاي شمالي ديگر سر راه تجارت شرق و غرب نبودند; لاجرم كشتيهاي خود را از دست داده، و نميتوانستند منابع و مخازن غلهاي را كه آتن و اسپارت در روزهاي اوج خود داشتند نگاهداري كنند. مركز قدرت، و حتي مركز ادب و هنر، به آسيا و مصر، كه يونان هزار سال قبل متواضعانه ادب و هنر خود را از آنها آموخته بود، بازگشت.

iii - مباني انحطاط

شكست كشور شهرها انحطاط مذهب را تسريع كرد; خدايان شهرها در دفاع از آنها درمانده بودند، مذهب تاوان آن را ميداد. جمعيت شهرها با بازرگانان خارجي، كه با زندگي مدني و مذهبي آنها وجه اشتراكي نداشتند و شكاكي آميخته به طنزشان در روحيه مردم اثر ميگذاشت، مخلوط شده بودند. اساطير محلي باستاني فقط بين دهقانان و مردم ساده شهري و در مراسم و تشريفات باقي مانده بود; مردم تحصيلكرده از آنها در شعر و هنر استفاده ميكردند، بردگان نيمه آزاد سخت آنها را مورد حمله قرار ميدادند، وطبقات بالا براي اعاده نظم آن را مفيد ميدانستند; ايشان بيديني را محكوم ميشمردند. گسترش دولتهاي بزرگ موجب هم هويت شدن خدايان و در نتيجه زمينه ساز عقايد يكتاپرستي مبهمي شد، در حالي كه فيلسوفان ميكوشيدند راهي براي مشرب وحدت وجودي (همه خدايي) مردم باسواد پيدا