فصل بيست و ششم

كتابها

i - كتابخانه‌ها و دانشمندان

در تمام شئون زندگي هلنيستي، جز درامنويسي، به يك نمود برميخوريم و آن اين است كه تمدن يوناني مضمحل نشده، بلكه پراكنده شده بود. آتن در حال مرگ بود و ماندگاه‌هاي يوناني غرب رو به انحطاط ميرفتند، ليكن شهرهاي يوناني مصر و مشرق زميني از لحاظ مادي و فرهنگي اعلاترين درجات را سير ميكردند. پولوبيوس، كه مردي با تجربه و در اطلاعات تاريخي و قضاوت دقيق بود، در سال 148 ق‌م در جملهاي كه به گوش ما خيلي آشناست ميگفت: ((ترقي هنر و علم امروزه خيلي سريع بوده.)) با انتشار زبان يوناني به منزله يك زبان مشترك، اتحادي فرهنگي به وجود آمد كه در مشرق مديترانه يك هزار سال دوام كرد. تمام مردان تحصيلكرده امپراطوريهاي جديد زبان يوناني را براي تبادل انديشه‌هاي سياسي، ادبي، و علمي ميآموختند. هر كتابي كه به زبان يوناني نوشته ميشد، تقريبا براي تمام مردم تحصيلكرده مصر و خاور نزديك قابل فهم بود. مردم از دنياي مسكون چون تمدني واحد صحبت ميكردند; نوعي جهان وطني نضج ميگرفت كه هر چند به اندازه مليت گرايي (ناسيوناليسم) مغرورانه و محدود كشور شهرها برانگيزنده نبود، عمق بيشتري داشت.

هزاران تن نويسنده براي خوانندگاني كه تعدادشان روزافزون بود صدها هزار كتاب نوشتند. اكنون ما نام هزار و صد نويسنده يوناني را ميدانيم; تعداد آنهايي كه نميشناسيم از حساب خارج است. يك نوع خط شكسته به وجود آمده بود كه نوشتن را آسان ميكرد; حتي ميگويند كه در قرن چهارم ق‌م سبكي در تندنويسي اختراع شده بود كه ((بعضي از حروف بيصدا و با صدا را با قرار دادن خطهايي در جهتهاي مختلف نشان ميداد.)) كتابها را روي پاپيروس مصري مينوشتند تا اينكه بطلميوس ششم، به اميد اينكه از توسعه كتابخانه پرگامون جلوگيري كند، صدور آن را به خارج از مصر منع كرد. ائومنس دوم، به عنوان