تشجيع كند. نسخه‌هاي اين كتاب پنهاني در ميان يهوديان دست به دست ميگشت. آن را به عنوان كتاب پيغمبري كه سيصد و هفتاد سال قبل ميزيسته، مصايب بيشتري از آنهايي كه در زمان آنتيوخوس ميزيستند متحمل شده، سرانجام پيروز بيرون آمده، و مژده داده كه فتح نهايي از آن قوم يهود است تلقي ميكردند. حتي اگر مومنان و ثوابكاران در اين دنيا شاهد مقصود را در آغوش نگيرند در آن دنيا، در روز قيامت، خداوند پاداش اعمال خير آنها را خواهد داد و جملگي را به بهشت برين، كه شاهد سعادت ابدي است، خواهد برد، و دشمنان و جلادان ايشان را به دوزخ و آتش جاويد خواهد افكند.

رويهمرفته نوشته‌هاي موجود يهوديان اين دوران را ميتوان ادبياتي رازورانه، عرفاني، يا تخيلي توصيف كرد كه به هدايت، تهذيب، و اتحاد معطوف بود. براي يهوديان دورانهاي قبلي، زندگي في نفسه كافي بود و مذهب فرار از دنيا نبود، بلكه اخلاقياتي بود كه از طريق اشعار مذهبي بيان ميشد; خداي توانايي كه همه چيز را ميديد و بر همه چيز حكم ميكرد، بد و خوب را در همين دنيا سزا ميداد. اسارت يهوديان به دست يونانيان اين عقيده را متزلزل ساخته بود، تجديد بناي ((هيكل)) دوباره احيايش كرده بود; و سرانجام در زير ضربات آنتيوخوس كاملا از بين رفت. بدبيني حكمفرما شد; و در نوشته‌هاي يوناني يهوديان بهترين توصيف كننده بيعدالتيها و حرمانهاي زندگي شدند. در همين حال، تماس يهوديان با عقايد ايرانيها درباره بهشت و دوزخ، جنگ بين خوبي و بدي، و پيروزي نهايي خوبي راه فراري از فلسفه بدبيني به آنها عرضه داشت، و شايد عقيده به ابديت، كه از فرهنگ مصري به اسكندريه رسوخ كرده بود، با آن عقايدي كه رازوري يوناني را در بر ميگرفتند تركيب شدند تا به يهوديان يونان و روم آن اميدي را الهام كنند كه علي رغم دگرگونيهاي ((هيكل)) و مملكتشان با آنها همراه بود. اعتقاد به پاداش و جزاي ابدي از اين يهوديان، مصريان، ايرانيان، و يونانيان سرچشمه گرفته، به درياي مذهب تازه و نيرومندتري ريخت و به آن توانايي بخشيد تا بر دنيايي كه رو به متلاشي شدن بود تسلط يابد.

iii - مناندروس

هنر نمايش، مانند ساير رشته‌هاي هنري، در اين عصر از بزرگترين رونق كمي برخوردار گرديد. هر شهر، حتي تقريبا هر شهرستان درجه سوم، داراي تماشاخانهاي بود. بازيگران، كه بهتر از هميشه متشكل بودند، بسيار مورد تقاضا و توجه مردم بودند، حق الزحمه‌هاي هنگفت دريافت ميداشتند، و مثل هميشه با برتر دانستن خود از موازين اخلاقي زمان زندگي ميكردند. نمايشنامه نويسان همچنان به خلق تراژديهاي خود مشغول بودند، اما از بد حادثه يا طبع خوش مردم، گذشت زمان همه را به دست فراموشي سپرده است.

روحيه مردم در آن زمان، مانند امروز، داستانهاي خوش عاقبت و سبك و كم عمق و احساساتي ((كمدي نو)) را ميپسنديد، از اينها هم آنچه مانده بسيار ناچيز است. ولي نمونه‌هاي كم ارزشي از آثار پلاوتوس و ترنتيوس در دست است كه