معمار رومي ريخت; كه از موارد نادر دخالت روميها در معماري يونان بود، زيرا هميشه خود آنها به معماري يونان متكي بودند. ليويوس اين معبد را، كه معبد زئوس اولمپيا بود، تنها بنايي ميداند كه شايسته سكونت خداي خدايان بود. از اين بنا شانزده ستون برجاي مانده كه زيباترين نمونه سبك كورنتي به شمار ميروند. روحانيت محتضر آتن و نبوغ فيلون معبد باشكوه الئوسيس را، كه پريكلس قبلا بر قطعه زميني مقدس آغاز كرده بود، به اتمام رسانيد. فقط قطعاتي از اين بناي زيبا برجاي مانده كه خود نمونه طراحي و حكاكي بسيار عالي يونان است. فرانسويها در دلوس نقشه زميني معبد آپولون را از خاك بيرون كشيدهاند و شهري را نمايان ساختهاند كه پر از رواقهايي است كه محل داد و ستد يونانيها يا پناهگاه مجسمه‌هاي صدها خارجي و يوناني بوده است. هيرون دوم در سيراكوز بناهاي باشكوهي برپا كرد، تئاتر دولتي موجود را وسيع نمود، كه تا به امروز نام وي بر روي سنگهاي اين بنا به چشم ميخورد. بطالسه مصر اسكندريه را با بناهايي كه شهر را در زيبايي شهره ساخت زينت داده بودند، ليكن كوچكترين اثري از آنها نمانده است. بطلميوس سوم معبدي در ادفو ساخت كه عاليترين اثر معماري يونان در كشورهاي متصرفي بود، و بازماندگانش معبد ايسيس را در فيلاي بنا يا تجديد بنا كردند. در شهرهاي يونيا از قبيل ميلتوس، پرينه، و ماگنسيا معابد جديدي براي خدايان ساخته شد. سومين معبد آرتميس در افسوس حدود سال 300 ق‌م تمام شد. به افتخار آپولون معبد وسيعتري به معماري پايونيوس و دافنيس در ديدوما، نزديك ميلتوس، ساخته شد (332قم - 41 ميلادي) كه بعضي از قسمتهاي ستونهاي عالي يونيايي آن بر جاي مانده است. ائومنس دوم با ايجاد بناهاي زيبا پايتخت خود پرگامون را زبانزد مردم يونان كرد. بين ساختمانهاي زيباي آن، قربانگاه مشهور زئوس بود كه آلمانها در سال 1878 از زير خاك بيرون آوردند و دوباره با استادي كامل در موزه پرگامون برلين بنا كردند. پلكان شاهواري بين ايوان و محوطه ستوندار و وسيع آن موجود است و اطراف قاعده چهل متري آن را كتيبه زيبايي زينت داده است. نفاست اين بنا در آن دوره با ساختمان موسولئوم در قرن چهارم و پارتنون در قرن پنجم برابري ميكند. هرگز يونان به اين زيبايي تزيين نشده بود، و هرگز شوق مردم اين كشور و استادان هنرمندش محل سكونت انساني را به اين شكوه و جلال نرسانده بود.

ii - نقاشي

نقاشي معمولا آخرين هنر بزرگي است كه در هر تمدني به بلوغ ميرسد; در مراحل اوليه فرهنگ هر ملتي، نقاشي تابع معماري و مجسمه سازي مذهبي است، و تنها هنگامي مستقل ميشود كه زندگي خصوصي و ثروت شخصي مردم موجد تزيين خانه‌ها يا يادبود اشخاص گردد. چون از بين رفتن دموكراسي توجه عموم را از حكومت منحرف كرد، مردم دنبال تسلايي ميگشتند كه در خانه و ماواي خود داشته باشند. ثروتمندان كاخهاي مجلل ميساختند و دستمزدهاي گزافي به هنرمنداني ميدادند كه فوارهاي را تزيين كنند يا ديواري را درخشش بخشند. در اسكندريه نقاشي روي شيشه را براي تزيين ديوار به كار ميبردند; تمام شهرهاي