و يونان و روم بود و، به نام شوش، با كمال جلال، تا قرن چهاردهم ميلادي پابرجاي ماند. در طول اين تاريخ دراز دوره‌هاي مختلف بر شوش گذشت و ثروت آن گاهي بي‌اندازه زياد بود؛ در آن هنگام كه آسور باني‌پال بر شوش مسلط شد و آن را غارت كرد (646 ق م)، وقايعنگاران شاه فهرستي از طلا و نقره و سنگهاي گرانبها و زينت‌آلات سلطنتي و جامه‌هاي

فاخر و اثاثه عالي و ارابه‌هايي كه فاتحان با خود به نينوا برده‌اند، ثبت كرده‌اند. تاريخ دورة تناوب غم‌انگيز خود، ميان پيشرفت هنر و جنگ، را به اين ترتيب آغاز كرده است.

ii- سومريان

1. زمينة تاريخي

اكتشاف سرزمين سومر- وضع جغرافيايي- نژاد- ظواهر- طوفان سومري- شاهان- يك مصلح باستاني- سارگن شاه اكد- عصر طلايي اور

اگر به نقشة جغرافيايي خاور نزديك بازگرديم و مسير مشترك دجله و فرات را از خليج فارس تا آنجا كه به يكديگر مي‌رسند (نزديك شهرچة تازة قرنه) تعقيب كنيم, و آنگاه در امتداد فرات به طرف باختر پيش رويم, در شمال و جنوب اين شهر, شهرهاي زيرخاك‌رفتة قديمي سومري را خواهيم يافت كه عبارتند از اريدو (اكنون ابوشهرين)؛ اور (اكنون مقير)؛ اوروك (در تورات معروف به نام ارك و اكنون الوركاء)، لارسا ( در تورات الاسار و اكنون سنكرة)؛ لاگاش (اكنون شرپورله)؛ نيپور (نفر) ونيزين. چون نهر فرات را، در مسير آن به طرف شمال باختري و به جانب بابل،كه روزي نامدارترين شهر بين‌النهرين بوده است، تعقيب كنيم، درست در خاور بابل، شهر كيش را خواهيم يافت كه جايگاه كهنترين فرهنگ شناخته شده در اين ناحيه است. نزديك صدكيلومتر ديگر كه در امتداد اين نهر به طرف بالا حركت كنيم، به شهر آگاده مي‌رسيم كه در زمانهاي دور پايتخت كشور اكد بوده است. تاريخ قديم بين‌النهرين، از يك لحاظ، عبارت از كوششي بوده است كه ملتهاي غيرسامي ساكن شهرهاي سومر براي حفظ استقلال خود، در برابر هجوم و مهاجرت ساميان از كيش و آگاد و مراكز ديگر عمراني شمال، به كار مي‌برده‌اند. اين نژادهاي مختلف در ضمن اين مبارزه، بي‌آنكه خود آگاه باشند، دست به دست يكديگر داده و طرح نخستين تمدن دامنه‌داري را ريخته‌اند كه تاريخ از آن آگاه است و، از لحاظ ايجاد و ابداع، از همة تمدنهاي ديگر بزرگتراست.