به اين زيارتگاه ميانجاميد بر گرد كوه پيچيده و در هر گام به وسيله مجسمه‌ها، رواقها، و معبدهايي كوچك زينت يافته بود. اين معبدهاي كوچك را مردم اولمپيا و دلفي و دلوس به عنوان هدايايي براي خدايان يا مخزني براي اموال مردم آن سامان به وجود آوردند. صد سال پيش از جنگ ماراتون، مردم كورنت و سيكوئون ساختمانهايي از اين نوع در دلفي بنا كردند. نظاير آنها در آتن و تب و كورنه ساخته شد، و مردم كنيدوس و سيفنوس دست به ساختن زيباترين معابد كوچك زدند. در ميان هر يك از معبدهاي كوچك دلفي، درست رو به روي كوه پارناسوس، تماشاخانهاي وجود داشت، و از ياد نبايد برد كه در يونان، نمايش كاري ديني محسوب ميشد. در بالاي اين اماكن، ورزشگاهي نيز ساخته شده بود كه در آن يونانيان محبوبترين عبادت خود، يعني سلامتي، دلاوري، زيبايي، و جواني را تمرين ميكردند.

ما ميتوانيم اكنون منظره اين محل را در عيد آپولون تصوير كنيم و انبوه جمعيتي را در نظر آوريم كه براي شركت در مراسم عيد در حركتند و در سراسر راه اين شهر مقدس، و همچنين كاروانسراها و چادرهايي كه براي پذيرايي آنان برپا شدهاند، هياهو به راه انداختهاند. زايران، با ترديد و احتياط، ميان دكانهايي كه بازرگانان زبردست متاعهاي خويش را عرضه ميكنند، ميگردند، در اجتماعات ديني شركت ميجويند، و براي تحصيل خشنودي آپولون، به زيارت معبد او ميروند و قربانيها و هدايايي تقديم ميدارند. همچنين آهنگهايي ميسرايند و دعا ميخوانند و با خشوع در تماشاخانه مينشينند و سپس، با گامهايي سنگين، براي تماشاي بازيهاي يونيايي ميروند يا به نظاره كوه و دريا ميپردازند. آري روزگاري زندگي بدين گونه ميگذشت.

iii - دولتهاي كوچك

اهالي بخش باختري خاك اصلي يونان از آغاز تاريخ يونان تاكنون به زندگي فلاحتي و آرام خويش قانع بودهاند. مردم لوكريس و آيتوليا و آكارنانيا و آينيانيا، به سبب زندگي ساده خود، و دوري از مسير تحولانگيز بازرگاني، به ادبيات و فلسفه و هنر نميگراييدند، و ميدان بازي و تماشاخانه، كه در آتيك اهميت بسيار داشت، در اين سرزمين براي خويش جايي نيافت. معابد آنان به سبكي روستايي بنا شده و فاقد هر گونه جلال هنري بود. در اين ناحيه به شهرهايي كوچك و دور از يكديگر برمي خوريم: آمفيسا در لوكريس، ناوپاكتوس در آيتوليا، و كالودون كه روزگاري ملئاگروس با آتالانته در آنجا به شكار گراز پرداختند. در ساحل باختري كالودون، شهر مسولونگيون قرار داشت. در اينجا بود كه ماركو بوزاريس تن به جنگ داد و بايرون كشته شد.